Đẳng sâm hay còn được mệnh danh là “nhân âm” có giá bình dân. Trong một số trường hợp tác dụng dược lý của đẳng sâm còn có thể thay thế cho nhân sâm. Với nhiều công dụng tốt cho sức khỏe nên dược liệu này ngày càng được nhiều người sử dụng. Vậy cụ thể cây đẳng sâm có tác dụng gì, cách dùng khô và tươi đúng ra sao. Tất cả sẽ được cung cấp thông tin ngay bài viết sau đây.
Cây đẳng sâm là gì?
Đẳng sâm hay còn gọi là đảng sâm. Tên khoa học của cây là Codonopsis sp. Nguồn gốc của đẳng sâm từ khu vực phía Bắc của Châu Á và tại bán đảo Triều Tiên.
Đảng sâm là một loại cây thân thảo sống lâu năm. Loại cây này sống bằng cách hấp thụ chất dinh dưỡng từ thân quấn. Chúng có thể mọc thành từng bụi. Hoặc mọc bò ở trên đất. Thậm chí có thể bám vào cây khác để phát triển.
Theo đông y dược liệu có tính bình, vị ngọt dịu, không độc. Phù hợp sử dụng cho mọi đối tượng. Khi khai thác và chế biến người ta thường bỏ hết phần lá và chỉ giữ lại phần rễ.
Phân loại đẳng sâm
Hiện nay, có rất nhiều loại đẳng sâm. Nhưng tiêu biểu nhất gồm có:
Đẳng sâm leo.
Thổ đảng sâm.
Đẳng sâm hoa xanh.
Đảng sâm hoa ống.
Đẳng sâm mõm chó.
Xuyên đẳng sâm.
Phân bố, thu hái chế biến
Mọc nhiều Tại Trung Quốc, Đảng sâm phần lớn cũng còn mọc hoang dại nơi sản xuất chính hiện nay là ở tỉnh Tứ Xuyên, Cam Túc, Sơn Tây, Vân Nam, Thiểm Tây, Cát Lâm, Hắc Long Giang, Hồ bắc, Quý Châu, Hà Nam, Ninh Hạ, Thanh Hải, Liêu Ninh. Ở Việt nam, cây thuốc có ở các tỉnh Lạng Sơn, Cao Bằng, Lào Cai, …
Bộ phận được dùng trong Đông y phổ biến nhất là củ. Kích thước củ phụ thuộc vào độ tuổi của cây. Rễ hình trụ, có khi phân nhánh, đường kính 0.5-2cm, bên ngoài mầu vàng nâu nhạt, trên có những rạch dọc ngang nhìn giống như củ nhân sâm. Thứ to có đường kính trên 1cm, khô, nhuận, thịt trắng ngà, vị ngọt dịu, không sâu mọt là tốt.
Vào mùa đông, lúc cây đã úa vàng, rụng lá hoặc tới đầu xuân năm sau lúc cây chưa đâm chồi nảy lộc là có thể thu hoạch. Tốt nhất là thu hoạch vào nửa tháng trước sau tiết Bạch lộ, lúc này phẩm chất thuốc Đảng sâm tốt nhất, sản lượng cao. Đào rễ phải dài sâu trên 0.7m, vì rễ rất dài, không làm trầy xát. Rửa sạch đất cát, phân loại rễ to nhỏ để riêng. Lộ đảng sâm thì chia ra làm 4 loại: già, to, vừa, nhỏ [già có đường kính trên 10mm, vừa có đường kính trên 7mm, nhỏ đường kính 5mm]] phơi riêng trên gìan từng loại đến lúc nào rễ bẻ không gãy là đạt bó từng bó đem phơi. Làm vậy khi khô rễ vẫn mềm, phẳng, vỏ không bị bong và cứng lại. Nhiều nơi lấy lạt hoặc chỉ xâu rễ thành chuỗi ở đầu củ đem treo ở nơi thoáng gió, phơi khô rồi cuộn lại thành bó.
Sau khi hái về đem dược liệu rửa sạch, loại bỏ hết tạp chất, đất cát bẩn rồi tiếng hành bào chế. Trong Đông y, có hai cách bào chế phổ biến như sau:
- Cách 1: Dược liệu thu về mang phơi âm can [phơi trong bóng râm], lăn se cho phần vỏ liền với phần thịt củ. Khi cần dùng thì lấy một phần vừa đủ, thái mỏng sao với đất hoàng thổ hoặc cám đến khi vàng đều là được.
- Cách 2: Sau khi rửa sạch bụi bẩn tiến hành ngâm nước 1 đêm rồi bào mỏng 1 – 2 ly, tẩm nước gừng để khỏi nê tỳ, bớt hàn. Cuối cùng mới tiến hành sao khô.
Ngoài ra, một số dạng bào chế khác của thảo dược này như viên uống đẳng sâm nang, ngâm rượu hay ngâm mật ong,… để sử dụng lâu dài.
Tác dụng dược lý của dẳng sâm
Trong một vài trường hợp, vị thuốc đẳng sâm được sử dụng thay thế cho nhân sâm bởi 2 dược liệu này có dược tính tương tự nhau. Các tác dụng nay đã được nền y học chứng minh rõ ràng.
Đảng sâm là vị thuốc được sử dụng rộng rãi từ nhiều thế kỷ trước đây. Trong các cuốn sách Đông y cổ như Bản thảo Tùng Tân, Trung dược Đại từ điển,… vị thuốc này có vị ngọt, tính bình và quy vào 2 kinh là Tỳ, Phế. Đồng thời có khả năng chủ trị nhiều chứng bệnh phải kể đến như:
- Bổ tỳ, ích khí, sinh tân và chữa chỉ khát.
- Thanh phế, trị phế hư, ích phế khí.
- Trị tỳ vị hư, khí huyết suy yếu, kiết lị, thoát giang.
- Chữa tiêu chảy do tỳ hư, vàng da do huyết hư, rong kinh, suy nhược cơ thể, thiếu máu.
Các nghiên cứu đã cho thấy rằng trong dược liệu này có chứa nhiều hợp chất quý hiếm tốt cho sức khỏe, điển hình như: Sucrose, Choline, Insulin, Alkaloid, Fructose, Mannose, Xylose, Glucoside,…
Dưới đây là những công dụng tuyệt vời mà các hoạt chất này mang đến cho sức khỏe:
- Đối với hệ miễn dịch: Các thực nghiệm đã khẳng định dược liệu này có khả năng tăng cường sức đề kháng, hệ miễn dịch của cơ thể, giúp chống mệt mỏi, cân bằng hoạt động của vỏ não,…
- Đối với dạ dày: vị thuốc Đảng sâm có tác dụng kháng viêm rất tốt, từ đó bảo vệ niêm mạc và ngăn ngừa tình trạng viêm loét dạ dày diễn biến phức tạp.
- Đối với hệ tim mạch: Chiết xuất từ đảng sâm giúp cân bằng huyết áp, tăng cường tuần hoàn máu đến các chi và não bộ. Đồng thời làm tăng số lượng hồng cầu, đào thải các cholesterol xấu, phòng ngừa xơ vữa động mạch, các cơn đau tim, đột quỵ, tai biến mạch máu não,…
- Đối với hệ hô hấp: Sử dụng thảo dược này thường xuyên sẽ giúp phòng ngừa, điều trị các bệnh về hô hấp như viêm phế quản, viêm phổi, lao, làm thuyên giảm các triệu chứng ho, ho có đờm, đau rát cổ họng,…
- Một số tác dụng nổi bật khác: Vị thuốc đảng sâm có nhiều công dụng khác phải kể đến như: giảm căng thẳng, mệt mỏi, an thần, hỗ trợ điều trị ung thư, tăng tiết sữa mẹ, điều hòa huyết áp,…
Ngâm rượu đẳng sâm
Sử dụng đảng sâm để ngâm rượu có thể nguyên liệu khô hay tươi đều được.
♦ Sử dụng đẳng sâm tươi
Khi sử dụng nguyên củ của đẳng sâm để ngâm rượu sẽ giúp bình rượu của bạn thêm phần đẹp mắt. Tuy nhiên, thời gian để rượu ngấm hết chất chất dinh dưỡng cũng khá dài.
Sauk hi đã sơ chế sạch dược liệu thì cho vào lọ thủy tinh và đổ một ít rượu tráng qua. Cần sử dụng loại rượu giống nhau mới giữa được vị đặc trưng. Rượu phải đổ ngập để không bị đen và không làm ảnh hưởng đến chất lượng rượu.
Thời gian ngâm khoảng 30-50 ngày mới có thể dùng được. Cắt lát vị thuốc đảng sâm thì thời gian ngâm có thể ngắn hơn nhiều.
♦ Sử dụng đẳng sâm khô
Sử dụng đảng sâm tươi để ngầm rượu mang lại hương vị nguyên chất 100%. Thì việc dùng khô vừa mang lại hương thơm quyến rũ, vừa mang lại dược chất khá tốt.
Sau khi mua vị thuốc đảng sâm khô về có thể sử dụng trực tiếp ngay. Nếu muốn tăng thêm hương vị có thể sao vàng rồi mới đem đi ngâm.
Rượu đảng sâm khô ngâm khoảng 30 ngày có là có thể sử dụng được. Nhưng nếu ngâm càng lâu sẽ càng hấp dẫn hơn.
Ngâm mật ong đẳng sâm
Đảng sâm vốn đã mang lại nhiều công dụng tốt. Khi ngâm với mật ong sẽ càng tốt hơn nhiều. Sự kết hợp giữa 2 dược liệu tự nhiên rất hoàn hảo. Dùng ngâm mật ong mang lại nhiều tác dụng đáng kể như:
- Giảm mỡ trong máu, kích thích vị giác.
- Cân bằng thể lực, bồi bổ cơ thể.
- Điều hòa huyết áp.
- Làm đẹp da, ngăn ngừa lão hóa.
- Phòng chống các bệnh về ung thư.
- Cải thiện trí nhớ, tốt cho trí não.
- Cải thiện đời sống tình dục cho cả nam và nữ.
Xem thêm:
- CỦ SÂM ĐÁ VÀ NHỮNG CÔNG DỤNG BẤT NGỜ ÍT NGƯỜI BIẾT
- CÂY CỎ MÁU LÀ GÌ? CÔNG DỤNG CÂY CỎ MÁU ĐỐI VỚI SỨC KHỎE NGƯỜI DÙNG
- CÂU KỶ TỬ LÀ GÌ, CÁCH PHA TRÀ UỐNG CÓ GIẢM CÂN KHÔNG?
Một số bài thuốc từ đẳng sâm
Sử dụng đảng sâm, ý dĩ, hoài sơn mỗi vị 16gr, 12gr bạch truật, xuyên tiêu 6gr cùng trần bì, bán hạ chế mỗi vị 8gr. Sắc tất cả dược liệu với khoảng 600ml nước. Đến khi cô cạn thì lọc bỏ bã chắt lấy nước uống.
Mỗi ngày uống một lần và kiên trì sử dụng đến khi các dấu hiệu bệnh thuyên giảm. Thời điểm tốt nhất để uống là vào buổi sáng sau khi ăn.
Đem tán đẳng sâm, thục địa mỗi vị 375gr cùng tá dược vừa đủ thành bột mịn, sau đó tẩm mật vo thành những viên nhỏ.
Đối với người trưởng thành có thể uống 3 lần/ngày, mỗi lần 40 viên, trẻ nhỏ nên uống 2 lần/ngày, mỗi lần 20 viên và nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
Những người ốm lâu ngày, đang điều trị bệnh, người cao tuổi có thể sử dụng các bài thuốc dưới đây để tăng cường sức khỏe:
Đem đảng sâm 40gr, long nhãn, đương quy, mạch môn, ngưu tất mỗi vị 12gr và có thể thêm từ 4 – 8gr nhân sâm sắc kỹ với nước, chia thành 2 lần uống trong ngày. Đồng thời nên sử dụng khi còn ấm vào buổi sáng, tối sau bữa ăn.
Lấy củ đảng sâm, mạch môn mỗi vị 12gr cùng với 8gr ngũ vị tử. Sắc với khoảng 500ml nước đến khi cô cạn còn một nửa thì chắt lấy nước uống trong ngày. Mỗi ngày sử dụng 1 thang sau khi ăn no và nên uống khi nước thuốc còn nóng ấm.
Sắc các dược liệu đẳng sâm, cam thảo mỗi vị 6gr, đại táo 10 quả, nhục quế 10gr và 12gr hoàng tinh.cùng với 500ml nước đến khi cô cạn thì chắt lấy nước uống. Thực hiện 1 lần/ngày và kết hợp vừa uống nước thuốc vừa ăn quả đại táo để khai thác hết dưỡng chất.
Những lưu ý khi sử dụng đẳng sâm
Để mang đến quá trình sử dụng hiệu quả, an toàn, người dùng cần lưu ý những điều sau đây:
- Những đối tượng không nên sử dụng: phụ nữ có thai hoặc cho con bú, trẻ em dưới 12 tháng tuổi, người bị khí trệ hỏa vương, dị ứng với các thành phần có trong các bài thuốc.
- Không nên sử dụng dược liệu kèm với hải sản, củ cải, trà xanh.
- Không được tự ý điều chỉnh liều lượng các bài thuốc hay thêm bất kỳ dược liệu nào khác để đảm bảo an toàn khi sử dụng.
- Kiên trì sử dụng trong thời gian nhất định để thấy được những công dụng
Trên đây là những thông tin về Cây đẳng sâm có tác dụng gì, cách dùng khô và tươi đúng. Hy vọng sẽ mang lại được kiến thức cần thiết cho bạn đọc.
Blog Nguyễn Tuấn Hùng