Xưng hô thế nào cho chuẩn
Nhị Hà
09:30 12/03/2018Có lần, cô con gái đang học lớp 12 của tôi hồn nhiên kể trong bữa ăn: “Hôm nay thầy con bảo: Chúng mày có thích đi Ao Vua không tao xin phụ huynh cho rồi sẽ tổ chức đi vào đầu tháng tư này”
“Mẹ của em ở trường, là cô giáo mến thương”.
Tôi tròn mắt nhìn con đầy ngạc nhiên. Con bé dường như nhận ra mình vừa lỡ lời [bởi chúng tôi chưa bao giờ xưng hô với con như vậy] nên vội vàng giải thích: Ui, thầy con teen lắm mẹ ạ! Không lúc nào cũng nghiêm nghị khó gần như mẹ và các thày cô khác đâu. Nói chung lớp con thoải mái lắm. Thầy toàn “mày tao”.
Còn các bạn thì gọi thầy có lúc bằng “ông”, “ông ấy”, “lão” nữa. Bình đẳng như hội bạn cùng tuổi ấy mà, không có gì mẹ ơi!
Xong rồi con bé đi rửa bát. Nó vui vẻ vừa làm vừa ca hát vui vẻ. Còn tôi, những tiếng “mày”- “tao” cứ văng vẳng trong đầu từ lúc đó.
Ngày nay, có lẽ quan hệ thầy trò đã thoáng hơn rất nhiều. Quan hệ giữa thầy cô và học sinh không còn quá khe khắt như thời chúng tôi đi học.
Tất nhiên điều đó cũng có mặt tích cực. Học sinh ngày nay có thể gọi thầy cô là “thầy”, “u”; là “papa”, “ma mi” và xưng con. Hãy đọc các lời chúc của học trò mỗi khi ngày 20-11 đến.
Những lời chúc giống như của con cái dành cho cha mẹ: “Chúng con kính chúc cô sức khỏe”, “Cô ơi con nhớ cô quá”, những người đưa đò cũng thấy ấm lòng, thấy yêu nghề hơn, hạnh phúc hơn.
Hay những giờ sinh hoạt, được nghe các trò chia sẻ về tâm tư, tình cảm, những mong ước của chúng về cách giáo dục con của bố mẹ, cách ứng xử của thầy cô với trò một cách rất thoải mái, thật lòng, những người làm thầy như chúng tôi thấy mình sống rất có ý nghĩa, được các em trao gửi tin yêu, bộc bạch những nỗi niềm sâu kín.
Đôi khi, tháo gỡ được cho các em rất nhiều khúc mắc trong cuộc sống. Để các em khôn lớn, trưởng thành, có những nhận thức đúng đắn, sâu sắc về các mối quan hệ xã hội, cách ứng xử trong cuộc sống và trưởng thành hơn. Một đời làm thầy, còn mong gì hơn như thế.
Nhưng, sự thay đổi nào cũng có tính hai mặt. Trước đây, thầy trò chỉ có một cách xưng hô duy nhất: Thầy cô - em. Nó thể hiện đúng mối quan hệ thầy trò. Trò khi chào thầy phải đứng lại. Rất nghiêm trang và lễ phép.
Còn ngày nay, sự “đa dạng hóa” cách gọi mối quan hệ này khiến cho có lúc chúng ta không còn nhận ra đâu là thầy đâu là trò nữa. Sự thân mật, tùy tiện thái quá làm cho cái uy của người thầy bị giảm sút nghiêm trọng.
Mỗi khi thấy thầy cô lên gần tới cửa lớp, học sinh nháo nhào chạy vào, hô hét: “ông H đấy”, “bà K đang lên” thấy thật buồn. Hay, học trò thản nhiên: “Cô trả bài chúng em đi nhá! Cô hứa bao nhiêu lần rồi. Toàn nói điêu!”.
Trong giờ sinh hoạt lớp hôm nay, khi tôi hỏi cậu lớp trưởng về giáo viên bộ môn trừ điểm lớp, cậu ta thản nhiên: Đó là đôi vợ chồng số 7. Tôi hỏi thế nào cậu ta cũng không chịu giải thích.
Khi tĩnh tâm lại, đọc số 7 bằng tiếng Anh [seven] rồi đọc theo kiểu nói ngược [vân sề] tôi mới thấy thật thất vọng. Hóa ra, sau lưng giáo viên, học sinh sẽ gọi họ bằng muôn vàn cái tên khiếm nhã như thế.
Ngôn ngữ dùng cho thầy cô của một bộ phận học sinh ngày nay được lấy từ ngôn ngữ giao tiếp bạn bè. Không còn quy chuẩn.
Còn cách giao tiếp của thầy với trò cũng là điều đáng bàn. “Mày - tao” là cách xưng hô của những người cùng trang lứa, suồng sã, không phù hợp với môi trường giáo dục. Thầy là tấm gương cho trò soi vào đó, bản thân thầy tự xóa đi ranh giới thì hỏi sao trò có thể giữ được cách gọi tôn kính từ ngàn xưa với thầy?
Có những thầy cô, khi nói với học sinh về chuyện yêu đương trong nhà trường, công khai hỏi: “Con này đã có thằng nào chưa?” Hay “Gấu của mày đâu?”. Rồi những từ “nai”, “gấu” được thầy cô sử dụng thường xuyên khi trò chuyện với học trò nữa... chẳng biết như vậy là tạo được sự gần gũi cởi mở giữa thầy trò hay là gián tiếp cổ vũ cho trò phát triển những thứ tình cảm mà ở tuổi chúng chưa nên bước vào ấy?
Làm thế nào để học trò tin cậy, thoải mái chia sẻ với thầy cô, làm thế nào để thầy cô vừa là những người bạn luôn ở bên chúng, là người anh, người chị thân thương bảo ban chúng hàng ngày; là người thầy người cô vừa dạy chúng kiến thức, vừa rèn nhân cách cho chúng…là điều mà những người làm giáo dục luôn phải phấn đấu.
Có thể có được môi trường giáo dục tích cực theo đúng nghĩa, hẳn là nên bắt đầu từ những điều tưởng như rất nhỏ ấy.
Chủ đề: học sinh nhà giáo xưng hô với giáo viên
Nhưng điều đó không có nghĩa là người nói cứ hạ mình xuống để biểu hiện sự nền nã, lịch sự trong giao tiếp mà tùy vào môi trường, hoàn cảnh, đối tượng giao tiếp để xưng ngôi cho phù hợp, đúng mực. Mặt khác, cũng không nên tận dụng vị trí xã hội, chức vụ công tác để xưng ngôi một cách thiếu tương xứng với phẩm chất, tư cách nghề nghiệp của mình.
Từ lâu, xã hội ta luôn đề cao đạo học, coi trọng chữ nghĩa, tri thức, vì thế những người làm nghề dạy học được nhân dân gọi chung là “thầy giáo”. Cùng với thầy thuốc, thầy giáolà danh xưng cao cả, được xã hội trọng vọng. Tuy vậy, danh xưng này chỉ thật sự mang lại tình cảm, niềm tin chân thành của người dân đối với những người cả đời gắn bó với nghiệp phấn trắng bảng đen. Trong thực tế, đa số thầy giáo, cô giáo luôn giữ gìn lời ăn tiếng nói mô phạm, chuẩn mực của nghề giáo, được cả học sinh và phụ huynh trân quý, thì vẫn có một số giáo viên nói năng, xưng hô, không hẳn lúc nào cũng chuẩn mực, phù hợp với môi trường, hoàn cảnh giao tiếp.
| Thầy cô nên xưng hô đúng mực. Ảnh minh họa: TTXVN. |
Có cô giáo chủ nhiệm một lớp ở bậc trung học cơ sở, tuy tuổi đời mới ngoài ba mươi nhưng khi chủ trì buổi họp phụ huynh, cô luôn xưng “mình” trong quá trình trao đổi với hơn bốn chục cha mẹ, ông bà của học sinh có mặt trong buổi họp. Chẳng hạn, cô hồn nhiên nói: “Mình mong các bác phụ huynh luôn giữ mối liên lạc với giáo viên chủ nhiệm để cùng động viên, quản lý việc học tập, rèn luyện của các con”; “Mình đề nghị các bác phụ huynh không lơ là đối với việc tự ôn luyện, tự học tập ở nhà buổi tối”; “Mình yêu cầu các bác phải thường xuyên nhắc nhở, giám sát, kiểm tra việc làm bài tập về nhà thầy cô giao cho”,...
Hiệu trưởng một trường trung học cơ sở ngót tuổi ngũ tuần mà khi trao đổi, nói chuyện với các phụ huynh luôn xưng là “thầy”, cho dù đối tượng giao tiếp nhiều tuổi hơn. Chẳng hạn, hiệu trưởng từng nói: “Thầy nói thật với anh việc chấp hành kỷ luật học tập, rèn luyện của con anh là thiếu nghiêm túc”; “Thầy muốn trao đổi với bác rằng, việc bác cho con học tăng cường ở trường hay không là tùy bác, chứ nhà trường không ép buộc”; “Bố mẹ học sinh đâu mà không đến báo cáo trực tiếp với thầy mà sao ông nội cháu phải đến tận trường nói chuyện với thầy?”...
Cả hai tình huống xưng hô nêu trên đều không phù hợp. Việc cô giáo xưng “mình” thoạt nghe có vẻ gần gũi, thân mật nhưng lại không thích hợp với ngữ cảnh, môi trường, đối tượng giao tiếp. Vì chủ thể xưng ngôi là “mình” chỉ tương thích với tình huống có đối tượng giao tiếp bằng vai phải lứa, hoặc ít tuổi hơn, chứ không thể xưng “mình” với nhiều phụ huynh có tuổi đời cao hơn [nhất là các bậc cao niên]. Thế nên, nếu xuê xoa một chút tình cảm thì có thể tạm chấp nhận với lời cô giáo khi nói “mình mong, mình đề nghị...”, còn khi nói “mình yêu cầu...” thì nghe vừa thiếu lịch sự, vừa không hợp với ngữ cảnh giao tiếp.
Còn hiệu trưởng luôn để ngôi xưng “thầy” đối với các bậc phụ huynh học sinh trong bất cứ hoàn cảnh giao tiếp nào cũng là không nên. Ở nhà trường, hiệu trưởng có thể xưng hô “thầy” đối với đội ngũ cán bộ, giáo viên, nhân viên thuộc quyền và các em học sinh trong trường, chứ không thể xưng “thầy” với cả bố mẹ, ông bà của học sinh được. Bởi vì, thực tế có nhiều bố mẹ, ông bà học sinh có tuổi đời cao hơn hiệu trưởng, có vị trí xã hội, chức vụ công tác và trình độ học vấn, tư cách nghề nghiệp có thể ngang bằng, thậm chí cao hơn hiệu trưởng, nên việc xưng ngôi “thầy” trong những trường hợp như vậy là thiếu nhã nhặn.
Nói năng, xưng hô chuẩn mực là một phần làm nên văn hóa sư phạm của nhà giáo. Vì vậy, hiểu đúng vị thế, chức danh nhà giáo để ứng xử, xưng hô với các thành phần trong xã hội sao cho văn minh, lịch sự và phù hợp với đối tượng, hoàn cảnh giao tiếp chính là thể hiện tư cách đạo đức, nét đẹp văn hóa sư phạm của nhà giáo.
PHÚC NỘI