Tụy tăng là gì
Nhiều người cho rằng, các rối loạn tiêu hóa hay tiểu đường thường liên quan đến các cơ quan trực tiếp như dạ dày, ruột non, ruột già,… Song thực tế, còn một cơ quan quan trọng của hệ tiêu hóa ít được nhiều người biết đến là tụy cũng tham gia vào điều hòa hoạt động tiêu hóa trong cơ thể. Và bệnh lý viêm tụy cấp cũng gây ra triệu chứng tương tự như bệnh lý hệ tiêu hóa khác. Show
1. Viêm tụy cấp là gì?Viêm tụy cấp là chứng viêm sưng và tổn thương mô tụy, thường khởi phát đột ngột, khó có thể dự đoán từ trước. Bệnh lý này làm rối loạn chức năng của tuyến tụy, bao gồm cả chức năng nội tiết và chức năng tiêu hóa, gây nên các triệu chứng bệnh tương ứng. Triệu chứng viêm tụy cấp dễ nhầm lẫn với bệnh lý tiêu hóa khác Cụ thể, tuyến tụy là nơi sản xuất ra dịch tụy chứa các enzyme tiêu hóa quan trọng. Nhờ các enzyme này, thức ăn mới được phân giải thành acid amin cấu trúc đơn giản, cho phép cơ thể hấp thu và sử dụng. Viêm tụy cấp thường gây giảm sản sinh enzyme này, gây rối loạn tiêu hóa. Ngoài ra, tuyến tụy cũng là cơ quan sản sinh insulin - hormone có vai trò điều chỉnh đường huyết. Viêm tụy thường dẫn tới đái tháo đường do thiếu hụt insulin. Viêm tụy cấp tính khởi phát đột ngột, có thể gây tử vong do biến chứng bệnh. TỈ lệ mắc bệnh này đang có xu hướng tăng. Theo thống kê tại Mỹ, mỗi năm đất nước này có khoảng 50.000 - 80.000 trường hợp viêm tụy cấp xảy ra, trong đó có khoảng 20% trường hợp nặng. Bệnh viêm tụy mãn tính nặng có thể gây tử vong nếu không cấp cứu và điều trị sớm. Cơn đau bụng do viêm tụy cấp có thể khác nhau ở mỗi bệnh nhân Đa phần bệnh nhân viêm tụy cấp đều có triệu chứng bệnh đau bụng dữ dội vùng thượng vị và dưới xương ức - vị trí của tuyến tụy. Cơn đau có thể lan ra sau lưng, ít gặp hơn nếu đau ở vùng bụng dưới. Nếu nguyên nhân do sỏi mật làm tắc đường mật, cơn đau dữ dội, đột ngột và kéo dài khoảng vài phút. Nếu viêm tuyến tụy do nghiện rượu, bệnh có tính chất xâm nhập, kéo dài vài ngày và ngày càng nghiêm trọng hơn. Ngoài ra, cơn đau thường tăng lên khi ho và hít thở sâu. Để giảm đau, bệnh nhân có xu hướng ngồi thẳng, hơi nghiêng về phía trước. Viêm tụy cấp tính khởi phát thường khiến bệnh nhân buồn nôn và nôn nhiều. Nhìn chung triệu chứng ở mỗi bệnh nhân là khác nhau, không phải triệu chứng nhẹ và âm thầm cho thấy bệnh nhẹ không đáng lo ngại. Triệu chứng mờ nhạt càng khiến người bệnh chủ quan, khiến bệnh tiến triển nguy hiểm. Ngoài đau bụng, người bệnh còn có dấu hiệu sau:
2. Những nguyên nhân nào gây ra viêm tụy cấpCó rất nhiều nguyên nhân có thể dẫn tới viêm tụy cấp khởi phát, nguyên nhân chủ yếu do thói quen sinh hoạt, ăn uống thiếu lành mạnh hoặc do bệnh lý khác tiến triển. Cụ thể, dưới đây là nhóm nguyên nhân thường gặp gây viêm tụy cấp: Sỏi tụy và sỏi mật có thể gây tắc dịch mật và dẫn đến viêm tụy 2.1. Sỏi mật, sỏi tụySỏi hình thành là sự tích tụ của enzyme, dịch cùng các chất cặn bã chưa được kịp thời thải bỏ. Đây cũng là nguyên nhân phổ biến dẫn đến viêm tụy cấp, đặc biệt tiến triển bệnh thường nhanh, nguy hiểm khiến bệnh nhân cần nhập viện cấp cứu. Tỷ lệ nữ giới bị sỏi mật tiến triển thành viêm tụy cấp cao hơn gấp 1,5 lần so với nam giới. Thường khi sỏi bị kẹt ở ống tụy, cụ thể là cơ vòng Oddi khiến dòng chảy của dịch tủy bị cản trở. Sự tắc nghẽn này xảy ra sẽ gây tổn thương, sưng viêm tụy và khởi phát chứng viêm tụy cấp. Nếu do nguyên nhân này, bệnh nhân cần được điều trị để giải phóng tắc nghẽn, tránh bệnh tái phát. 2.2. Lạm dụng rượuNạp vào cơ thể lượng rượu vừa đủ, khuyến cáo với nữ giới là 1 ly/ngày và với nam giới là 2 ly/ngày sẽ hỗ trợ tiêu hóa tốt hơn. Tuy nhiên nếu lạm dụng rượu trong nhiều năm, cồn sẽ là nguyên nhân gây nhiều bệnh lý trong đó có viêm tụy cấp. Lạm dụng rượu dễ gây viêm tụy 2.3. Bệnh lý hoặc tổn thương khácTuyến tụy có thể bị tổn thương do chấn thương bầm dập hoặc xuyên thấu, tổn thương sau nội soi và phẫu thuật, bệnh lý liên quan như ung thư tụy, ghép thận,… dẫn đến viêm nhiễm nghiêm trọng. Nếu do nguyên nhân này, nếu không điều trị triệt để thì bệnh sẽ tái phát nhiều lần khi tổn thương gây viêm liên tục, kéo dài. 2.4. Thuốc hoặc virusMột số thuốc điều trị có tác dụng phụ làm kích thích tuyến tụy gây viêm tụy. Tuy nhiên đa phần trường hợp này không nguy hiểm, khi ngưng sử dụng thuốc hoặc dùng thuốc khác thay thế, tình trạng viêm sẽ tiến triển tốt hơn. Tuy nhiên cần cẩn thận nếu phải dùng thuốc kéo dài, tụy bị tổn thương và viêm tái phát nhiều lần có thể dẫn tới viêm tụy mạn tính. Một số trường hợp viêm tụy cấp do virus, song bệnh thường chỉ xảy ra trong thời gian ngắn. Nhiều bệnh nhân viêm tụy cấp không tìm được nguyên nhân, trong đó có thể hiếm gặp và viêm tụy tự miễn do rối loạn hoạt động của hệ miễn dịch. Việc này gây khó khăn cho điều trị và phòng ngừa tái phát. 3. Viêm tụy cấp có nguy hiểm không?Không phải tất cả trường hợp viêm tụy cấp đều nguy hiểm đến tính mạng, mức độ nguy hiểm còn phụ thuộc vào thể bệnh, tình trạng sức khỏe của người bệnh. Nhiều bệnh nhân viêm tụy cấp nhẹ không nhận thấy triệu chứng bất thường nếu không chú ý. Tỉ lệ tử vong do viêm tụy cấp nhẹ chỉ khoảng <5%, song bệnh hoàn toàn có thể tiến triển thành tổn thương nặng và xuất huyết. Nếu viêm lan rộng ngoài tuyến tụy, đặc biệt có xuất huyết tỷ lệ tử vong lên tới 10 - 50%. Nguyên nhân gây tử vong do viêm tụy cấp thường do biến chứng suy hô hấp, suy tim hoặc suy thận. Biến chứng xuất huyết, vỡ nang giả tụy hoặc nhiễm trùng huyết thường gây tử vong sau tuần đầu tiên. Trong chẩn đoán mức độ bệnh, chụp CT Scan có vai trò quan trọng. Nếu CT Scan thấy tụy chỉ bị phù nề nhẹ, tiên lượng bệnh tốt. Ngược lại thấy vùng lớn của tụy bị phá hủy, tiên lượng bệnh rất xấu. Viêm tụy cấp (VTC) là tình trạng viêm nhiễm cấp tính của nhu mô tụy bao gồm cả các thương tổn kèm theo ở nhiều mức độ khác nhau của các cơ quan lân cận cũng như các biến chứng toàn thân. Viêm tuỵ cấp là bệnh tổn thương viêm nhu mô tuyến tuỵ cấp tính từ nhẹ đến nặng và có thể gây tử vong. Viêm tụy cấp ngày càng phổ biến với tần suất mắc vào khoảng 25 - 75 trường hợp/100.000 dân/năm, trong đó 10-30% là VTC nặng. Nguyên nhân của viêm tụy cấp - Do rượu: hiện nay nguyên nhân này thương gặp hơn các nguyên nhân tắc nghẽn cơ học. - Tắc nghẽn: sỏi ống mật chủ, u tụy hay u bóng Vater, giun chui ống mật hoặc dị vật... - Sau phẫu thuật vùng quanh tụy, sau nội soi mật - tụy ngược dòng. - Do chấn thương đụng dập vùng tụy. - Do rối loạn chuyển hóa như: tăng triglycerid máu, tăng canxi máu. - Các nguyên nhân khác: Nhiễm khuẩn, ký sinh trùng, virus, độc chất hay thuốc (azathioprin, mercaptopurin, tetracyclin, ethylalcol, thuốc trừ sâu phospho hữu cơ...) loét dạ dày... - Vô căn: chiếm khoảng 10 – 15% các trường hợp. Cơ chế bệnh sinh của viêm tụy cấp Cơ chế bệnh sinh chủ yếu của VTC là do sự hoạt hoá các tiền enzym thành các enzym có hoạt tính ngay trong lòng tuyến tụy, từ đó kéo theo một loạt các phản ứng kiểu dây chuyền khác.Chẩn đoán viêm tụy cấp 1.Triệu chứng lâm sàng: - Đau bụng: chủ yếu đau vùng thượng vị, đau dữ dội, đột ngột sau bữa ăn thịnh soạn. Đau thường kéo dài, lan ra sau lưng, hoặc hạ sườn 2 bên. - Nôn và buồn nôn: thường xảy ra sau đau, nôn xong không đỡ hay hết đau (khác viêm dạ dày cấp), thường nôn ra dịch dạ dày, dịch mật, thể nặng có thể nôn ra dịch máu loãng. - Chướng bụng và bí trung đại tiện: nhất là với các thể viêm tụy cấp hoại tử nặng, một số trường hợp lại đi ngoài lỏng nhiều lần. - Khi thăm khám bác sĩ có thể thấy: Bụng chướng nhẹ, phản ứng thành bụng, không có co cứng thành bụng, nhu động ruột giảm hoặc mất do liệt ruột, gõ đục vùng thấp (dịch tự do ổ bụng), các dấu hiệu của nguyên nhân như tắc mật… - Ngoài ra tùy bệnh cảnh bệnh nhân có thể có: rối loạn ý thức, nhịp tim nhanh, huyết áp tụt, sốt, thiểu niệu hoặc vô niệu… 2. Triệu chứng cận lâm sàng của viêm tuỵ cấp - Xét nghiệm: tăng amylase và lypase trong huyết thanh, trên 3 lần so với bình thường. - Siêu âm: tuỵ to, có thể to toàn bộ hay từng phần; bờ, nhu mô tuỵ không đều; có thể có dịch quanh tuỵ và trong ổ bụng. - Chụp cắt lớp vi tính: giúp chẩn đoán xác định VTC thông qua hình ảnh, chẩn đoán xác định VTC nặng thông qua hình ảnh các biến chứng.Điều trị viêm tụy cấp 1. Điều trị nội khoa: điều trị triệu chứng, giảm đau, giảm tiết, chăm sóc… có thể kết hợp Lọc máu liên tục (CRRT).. 2. Điều trị can thiệp: điều trị nguyên nhân như lấy sỏi, lấy giun…Dự phòng viêm tụy cấp - Hạn chế uống rượu, bia. - Phát hiện và điều trị sỏi mật, sỏi tụy. - Người bệnh tăng triglyceride cần điều trị thường xuyên và kiểm soát chế độ ăn hợp lí.Khoa Cấp cứu, Bệnh viện TWQĐ 108
Tụy là một tuyến lớn nằm phía sau dạ dày và cạnh ruột non. Tụy có 2 chức năng chính: + Tiết ra enzym tiêu hóa vào trong ruột non để hỗ trợ việc tiêu hóa thức ăn. + Tiết ra hóc – môn insulin và glucagon vào trong dòng máu. Những hóc môn này giúp cho cơ thể kiểm soát năng lượng từ thức ăn. Viêm tụy là một bệnh lý mà trong đó tụy bị viêm. Bình thường các enzym được tụy tiết ra ở dạng không hoạt động, khi bài tiết vào ruột chúng mới được kích hoạt và trở nên hoạt động.Tổn thương tụy xáy ra khi các enzym tiêu hóa được kích hoạt trước khi được giải phóng vào trong ruột và tấn công tuyến tụy. Có 2 thể viêm tụy: Viêm tụy cấp và Viêm tụy mạn. Viêm tụy cấp: Là tình trạng viêm đột ngột diễn ra trong thời gian ngắn, có thể ở mức độ trung bình đến nặng đe dọa tính mạng. Phần lớn những bệnh nhân bị viêm tụy cấp hồi phục hoàn toàn nếu điều trị đúng. Trong một vài trường hợp, viêm tụy cấp có thể gây nên xuất huyết trong tuyến, tổn thương mô nghiêm trọng, nhiễm trùng và hình thành nang. Viêm tụy cấp thể nặng cũng có thể gây tổn hại đến các cơ quan quan trọng như tim, phổi, thận. Viêm tụy mạn: Việm tụy mạn là tình trạng viêm tụy diễn ra lâu dài, phần lớn xảy ra sau giai đoạn viêm tụy cấp. Uống quá nhiều rượu (nghiện rượu) là một nguyên nhân thường gặp, tổn thương tụy do rượu thường không có triệu chứng trong nhiều năm, nhưng sau đó thì có thể đột ngột xuất hiện triệu chứng viêm tụy nặng. VIÊM TỤY LÀ GÌ ?2. Những triệu chứng của viêm tụy là gì?+ Triệu chứng của viêm tụy cấp:
+ Triệu chứng của viêm tụy mạn: Triệu chứng của viêm tụy mạn tương tự viêm tụy cấp, bệnh nhân thường có cảm giác đau dai dẳng vùng bụng trên lan ra sau lưng. Những triệu chứng khác là tiểu chảy và sụt cân do sự kém hấp thu thức ăn. Sự kém hấp thu thức ăn xảy ra do tuyến tụy tiết không đủ enzym để tiêu hóa thức ăn. Tiểu đường cũng có thể xảy ra nếu những tế bào tiết insulin cũng bị tổn thương. 3. Nguyên nhân gây viêm tụy là gì?Trong phần lớn trường hợp, viêm tụy cấp gây ra do sỏi mật hoặc uống quá nhiều rượu. Những nguyên nhân khác bao gồm thuốc, bệnh tự miễn, nhiễm trùng, chấn thương, rối loạn chuyển hóa và phẫu thuật. Có 15% số người bị viêm tụy cấp không tìm ra nguyên nhân. Khoảng 70% số người viêm tụy mạn là do uống rượu trong thời gian dài. Những nguyên nhân khác bao gồm sỏi mật, rối loạn di truyền của tụy, xơ nang, triglyceride cao, và một số loại thuốc. Khoảng 20 – 30% số người viêm tụy mạn thì không tìm ra được nguyên nhân. Nguyên nhân gây viêm tụy là gì4. Những yếu tố nguy cơ viêm tụyViêm tụy có thể xảy ra ở bất kỳ ai, nhưng thường xảy phổ biến hơn ở những người có yếu tố nguy cơ nhất định. Yếu tố nguy cơ gây viêm tụy cấp bao gồm:
Viêm tụy cấp có thể là dấu hiệu đầu của sỏi mật. Sỏi mật gây tắc nghẽn ống tụy. Những yếu tố nguy cơ viêm tụy mạn bao gồm:
Những người với viêm tụy mạn thường gặp ở nam giới trong độ tuổi 30 – 40, nhưng viêm tụy mạn cũng có thể xảy ra ở nữ. 5. Chẩn đoán viêm tụy như thể nàoĐể chẩn đoán viêm tụy cấp, bác sĩ đo nồng độ trong máu 2 enzym tiêu hóa là amylase và lipase. Nồng độ 2 enzym cao gợi ý viêm tụy cấp. Bác sĩ có thể làm những xét nghiệm khác:
Bác sĩ có thể sử dụng máu, nước tiểu và phân để làm xét nghiệm xác định nguyên nhân. 6. Điều trị viêm tụy như thể nào+ Điều trị viêm tụy cấp: Những người bị viêm tụy cấp được điều trị điển hình với truyền dịch và thuốc giảm đau tại bệnh viện. Ở một vài trường hợp, viêm tụy nặng thì cần được điều trị tại trung tâm chăm sóc đặc biệt (ICU). Tại ICU, bệnh nhân được theo dõi chặt chẽ vì viêm tụy có thể gây tổn thương tim, phổi, thận. Một vài trường hợp viêm tụy nặng gây hoại tử toàn bộ tụy. Trong những trường hợp này, phẫu thuật có thể cần thiết để loại bỏ những phần bị hoại tử nếu nhiễm trùng. Một đợt viêm tụy cấp thường kéo dài vài ngày. Viêm tụy cấp do sỏi mật thì cần can thiệp, sau khi sỏi mật được loại bỏ thì tình trạng viêm sẽ biến mất. + Điều trị viêm tụy mạn: Khó khăn trong vấn đề điều trị viêm tụy mạn. Bác sĩ sẽ cố gắng điều trị giảm đau cho bệnh nhân và cải thiện vấn đề dinh dưỡng. Bệnh nhân thường sử dụng men tụy và có thể cần insulin. Chế độ ăn ít mỡ cũng cần thiết. Phẫu thuật có thể thực hiện trong một vài trường hợp để giúp giảm đau, phục hồi dẫn lưu hóc môn hoặc enzym tụy, điều trị viêm tụy mạn gây ra do tắc nghẽn ống tụy. Bệnh nhân cần dừng uống rượu hoặc những loại nước có cồn, tuân thủ lời khuyên về chế độ dinh dưỡng, dùng thuốc thích hợp để giảm độ trầm trọng và số lần viêm tụy. 7. Có thể dự phòng viêm tụy?Bởi vì phần lớn nguyên nhân viêm tụy do lạm dụng rượu, nên việc dừng uống rượu là một cách dự phòng viêm tụy. Nếu bạn là người uống rượu nhiều thì cần báo cho bác sĩ biết. Ngoài ra cần đi khám định kỳ để có phát hiện những bệnh lý khác như sỏi mật để có chế độ theo dõi thích hợp. …. Bài viết sau đây Bác sĩ Trần Quốc Khánh tại phòng khám pasteur Đà Nẵng đã nêu rõ các vấn đề liên quan đến Viêm Tụy một cách đầy đủ và chi tiết nhất.. Nếu bạn nào vẫn còn thắc mắc về bệnh này hoặc chưa hiểu rõ các vấn đề hay cần tư vấn đầy đủ hơn có thể liên hệ trực tiếp đến chuyên khoa tiêu hóa – gan mật của Pasteur để được bác sĩ tư vấn cũng như thăm khám đầy đủ hơn nhé.. Chúc bạn luôn có 1 sức khỏe tốt! THS. BS Trần Quốc Khánh Phòng khám đa khoa Pasteur Đà Nẵng |