Lai căng ngôn ngữ là gì

Gần đây, các nhà nghiên cứu ngôn ngữ đã chỉ ra nhiều biểu hiện khi sử dụng tiếng Việt một cách tùy tiện, có xu hướng lai căng, “lạm phát” sử dụng các yếu tố tiếng nước ngoài, đặc biệt là tiếng Anh, sự  “sáng tạo” một cách vô nguyên tắc tạo ra xu hướng quái dị, kỳ quặc trong việc sử dụng ngôn ngữ, thậm chí còn đi ngược lại với đạo lý truyền thống, thuần phong mỹ tục của dân tộc, thể hiện sự sa sút về nhân cách. Không những là các bạn trẻ thế hệ 8X, 9X còn nông nổi, bồng bột, thích cái mới lạ, khác người, thích “cá tính” mà còn cả một số phương tiện thông tin đại chúng cũng góp phần không nhỏ tạo nên sự hỗn loạn, “ô nhiễm” trong đời sống ngôn ngữ. 

Chẳng hạn như, trong giao tiếp hiện nay, thay vì nói “đồng ý” thì có nhiều người lại dùng từ OK. Thậm chí việc sử dụng tiếng Anh thuần nhất trong giao tiếp cũng khiến cho nhiều người dân lắc đầu ngao ngán. Chẳng hạn thay vì nhắn tin là Good night [Chúc buổi tối vui vẻ] thì giới trẻ Việt giờ đây chỉ nhắn là g9.
 
Từ g9 được giới trẻ hiểu ngầm là Good night. Nhưng nếu phân tích thì nó lại là một từ viết tắt không chính xác và khá... khôi hài. Bởi g thì có thể là good nhưng 9 thì không phải là night [bởi 9 là nine].
 
Chỉ bằng một ví dụ như vậy chúng ta đã thấy được việc sử dụng ngôn ngữ của giới trẻ hiện nay khá tùy tiện, tạp nham, cẩu thả. Nhiều người cho rằng, ngôn ngữ giới trẻ  không tác động lớn đến đời sống và sự học hành của thanh thiếu niên Việt Nam hiện nay. Nhưng sự thực hoàn toàn ngược lại và nó ảnh hưởng khá nghiêm trọng. 
 
Chẳng hạn, một học sinh đạt giải về tin học đã trả lời email một phóng viên như sau: “>. Nhìn dòng chữ này, Phóng viên chỉ biết lắc đầu, không thể hiểu nổi nghĩa của những ký tự bí ẩn này. Nhưng câu giải mã “bí ẩn” này lại là: “Xin lỗi, mấy hôm nay em bận thi quá không có thời gian trả lời email”.
 
Năm 2013, cộng đồng mạng truyền tay nhau một bức hình chụp lại đề thi học kỳ môn Ngữ văn lớp 9 được cho là của một trường trung học phổ thông ở huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum. Nội dung đề thi là: “Câu 2: Có bạn trẻ nhắn tin cho mẹ như sau: "M0ther ui, hum n4i kon hk zia, k0n f4i 0 l4i h0k th3m” [Mẹ ơi, hôm nay con không về, con phải ở lại học thêm]. Mẹ bạn ấy than vãn: “Đọc tin của con như đọc mật thư, không hiểu được tin nhắn của con”. Bạn trẻ trong tình huống trên đã dùng ngôn ngữ chat, ngôn ngữ của giới trẻ với mẹ. 
 
Cũng vì hiện tượng này nên Dương Đăng Trúc Khuyên, một nữ sinh của Trường THPT Trần Đại Nghĩa [TP. HCM] đã viết nên phần mềm dịch ngôn ngữ @, đặt tên là V2V [Việt sang Việt]. Thế nhưng, phần mềm V2V vẫn không theo kịp tốc độ biến dạng của ngôn ngữ giới trẻ. Bởi càng về sau, giới trẻ càng có nhiều cách dùng quái đản. V2V phiên bản đầu không thể dịch chính xác được, buộc tác giả phải tiếp tục nghiên cứu và nâng cấp lên phiên bản… 1.3, đến nay đã là 1.4.
 
Theo PGS.TS Đặng Ngọc Lệ, Phó Chủ tịch Hội Ngôn ngữ học Việt Nam, Chủ tịch Hội Ngôn ngữ học TP. HCM, cho rằng giới trẻ hiện nay thích sử dụng ngôn ngữ “chat” trong giao tiếp và hành văn là do tâm lý muốn mình phải khác người. Nhưng theo người viết, có rất nhiều cách để có thể khác người như: sự cố gắng rèn luyện trong học tập và lao động. Như vậy, đâu cần phải nói ngôn ngữ tuổi giới trẻ là có thể khác người và để giành lấy cái vị nể của thói đua đòi theo kiểu “công tử Bạc Liêu”.
 
Như vậy, liệu có mất gốc? Câu hỏi đó chắc chắn sẽ ám ảnh nhiều nhà ngôn ngữ học Việt Nam có tâm huyết trong việc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt trong bối cảnh ngôn ngữ lai căng đang bủa vây đời sống xã hội.

Nguyễn Văn Toàn

LAI CĂNG NGHĨA LÀ GÌ? Để giải nghĩa được từ này, trước hết ta cần chẻ ra để giải chứ không chúng nó liên kết với nhau...

Nói là “làm xiếc” bởi họ sử dụng ngôn từ không theo một quy chuẩn, nguyên tắc nào cả, tự ý “đẻ ra” những ngôn từ lạ lẫm, khó hiểu hay biến tấu những câu từ vốn tinh tế, đẹp đẽ thành những lời lẽ thô thiển, kệch cỡm. Thay vì tôn trọng văn phong, cú pháp tiếng Việt, nhiều người trẻ đã “phát minh” ra cách viết “dở tây dở ta” khiến các nhà ngôn ngữ học cũng hoàn toàn bất lực do không hiểu đó là thứ ngôn ngữ gì. Nhất là thứ ngôn ngữ “chat” trên mạng, ngôn ngữ nhắn tin của một bộ phận giới trẻ hiện nay, nhiều câu từ trở nên ngô nghê, quái dị. Tạo nên những “làn sóng” ngôn ngữ lai căng trên mạng xã hội và trong ngôn ngữ giao tiếp hằng ngày chính là thế hệ trẻ sinh từ năm 1996 đến 2012, thường được gọi là thế hệ “gen Z”. 

Thứ nhất, cố tình tình đọc, viết chệch so với từ gốc. Ví dụ: “Cậu khum đi chơi à”; “Tao sin lũi nhé”; “Hắn ta là trmúa hmề”... Trong các tình huống giao tiếp nêu trên, các từ gốc “không, xin lỗi, chúa hề” đã bị biến thành “khum, sin lỗi, trmúa hmề”.

Thứ hai, tự tạo ra những từ ngữ “đầu ngô mình sở” không theo một phép tắc, chuẩn mực nào so với ngôn ngữ gốc và khi đọc lên/viết ra, khiến người nghe/người xem bình thường không hiểu gì cả. Những từ ngữ quen thuộc trong đời sống hàng ngày đã bị biến thành những từ ngữ vô cùng khó hiểu. Ví dụ: “gòy soq = rồi xong”; “chếc gồi = chết rồi”; “J z chòy = gì vậy trời”; “pít òy = biết rồi”...

Thứ ba, những từ ngữ thông thường nhưng viết một đằng, hiểu một nẻo. Ví như các cụm từ: “luật nhân quả”, “quả báo”, “quả báo nhãn tiền”, nhưng đã bị biến thành các cụm từ “luật hoa quả”, “quả táo”, “quả táo nhãn lồng”. Có lẽ một người nghe bình thường thì rất khó hiểu giới trẻ đang trao đổi với nhau những gì khi họ nói: “Quả táo sẽ đến với mày sớm thôi”; “Mày nhớ lấy! Luật hoa quả không chừa một ai”; “Quả táo nhãn lồng. Tụi mày sẽ không trốn được đâu!”.

Thứ tư, tự nghĩ ra những từ ngữ không phải tây, cũng chẳng phải ta, kiểu như: “U” nghĩa là “trời ơi”; “mlem mlem” nghĩa là “ngon”; “xu cà na” nghĩa là “xui xẻo, đen đủi”; “chằm Zn” nghĩa là “trầm cảm” [Zn là nguyên tố hóa học của kẽm, thế nên họ có công thức: “Chằm Zn = Trầm kẽm = Trầm cảm” [!?]

Thứ năm, lai ghép vô tội vạ giữa tiếng Việt và tiếng Anh để biến thành thứ từ quái dị.

Chẳng hạn, xuất phát từ tiếng Anh “lemon” nghĩa là “quả chanh”, giới trẻ thêm dấu hỏi “lemỏn” vào từ này và gọi là “chảnh”, một từ mang hàm ý chê bai ai đó có vẻ yểu điệu, kiêu căng, khó gần. Ví dụ: “Con bé ấy nhìn lemỏn lắm!”.

Từ "BigC" [vốn là hệ thống siêu thị nổi tiếng] nay được giới trẻ gọi là từ “bực”, thông qua công thức “Big” + “c” = “Bự” [to] + “c” = “Bực”. Ví dụ: “Tao rất BigC cái kiểu chảnh chọe của con bé ấy!”.

Theo ngôn ngữ thế hệ “gen Z” thời nay, xích lô đang đi mà phanh lại thì có tiếng “kít kít”, đọc giống với từ kiss [hôn] trong tiếng Anh. Từ đó, họ dùng cụm từ “phanh xích lô” để chỉ hành vi “hôn nhau” của các đôi uyên ương. Chẳng hạn: “Tối qua cậu có được người yêu “phanh xích lô” không?”.

Còn vô số từ ngữ lai căng, ô tạp khác mà trong một bài viết khó có thể liệt kê hết ra đây. Chỉ tạm thời đưa ra vài ba khía cạnh nêu trên cũng đủ thấy ngôn ngữ thế hệ “gen Z” hiện nay đã, đang tác động tiêu cực đến sự trong sáng, chuẩn mực của tiếng Việt. Trong số những từ, cụm từ nêu trên, giới trẻ đã ít nhiều tiếp cận cách viết cải tiến chữ quốc ngữ của một nhà ngôn ngữ học đã bị dư luận phản ứng dữ dội và bị chính các nhà khoa học phản bác. Đề cập vấn đề này, GS. TS. Nguyễn Văn Hiệp, Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học [Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam] từng nhấn mạnh: Với tư cách là một loại chữ viết ghi lại ngôn ngữ dân tộc, trải qua những phát triển lịch sử, chữ quốc ngữ ngày nay đã trở thành một tài sản văn hóa vô cùng quý giá của người Việt. Chữ quốc ngữ sau khi được xã hội thừa nhận là tài sản chung của mọi người dân Việt Nam. Do đó, bất cứ ai tùy tiện đề xuất thay đổi chữ quốc ngữ hoặc cố tình làm méo mó, biến dạng, ô tạp tiếng Việt đều không phù hợp với chuẩn mực đạo đức xã hội.

Có điều đáng nói là một số ít cơ quan báo chí, thậm chí có cả một trang điện tử dành riêng cho giới trẻ thuộc một cơ quan báo chí lớn có hẳn một chuyên mục “Từ điển gen Z” chuyên làm nhiệm vụ “giải mã” các ngôn từ của tuổi mới lớn, nhưng thực chất là cổ xúy cho các hành vi làm biến dạng méo mó, tiếng Việt. Trang điện tử này coi ngôn ngữ thế hệ “gen Z” là rất thú vị, độc đáo, sáng tạo; thậm chí tuyên bố: “Thành ngữ gen Z là thế lực xâm chiếm mạnh mẽ đến nền văn hóa ngôn ngữ của chúng ta hiện nay”; “ngôn ngữ gen Z giúp bạn đọc hiểu hơn thế hệ được kỳ vọng làm nên sự thay đổi lớn lao của nhân loại”; đồng thời mời mọc, lôi kéo: “Các bạn gen Z có những từ theo cách sáng tạo riêng của mình thì không ngừng bổ sung để góp phần làm giàu bộ từ điển của chúng ta”! 

Cách truyền thông như vậy chẳng khác nào “vẽ đường cho hươu chạy”, “nối giáo cho giặc” vì vô hình trung đã cổ xúy cho trào lưu sử dụng tiếng Việt một cách tào lao, thiếu chuẩn mực của giới trẻ; đi ngược lại mục tiêu, trách nhiệm, nghĩa vụ của những người làm báo là “Góp phần giữ gìn, phát huy sự trong sáng của tiếng Việt” đã được nêu ra tại Luật Báo chí và Quy định đạo đức nghề nghiệp của người làm báo Việt Nam./.