Nguồn gốc của trò chơi bịt mắt bắt dê
|
Bịt mắt bắt dê (tiếng Anh: blind man's bluff) là một biến thể của trò chơi đuổi bắt, trong đó một người chơi sẽ bị bịt mắt và cố gắng bắt những người khác trong một phạm vi sân chơi giới hạn. Người bị bắt sẽ thua cuộc và phải thế chỗ cho người bắt.[1][2][3] Một bầy trẻ nhỏ Bịt mắt bắt dê Dê vấp bờ hè Ngã kềnh bốn vó Mọi người cười rộ Cố đuổi vòng quanh Dê chạy thật nhanh Túm ngay một chú
Khi kể đến các trò chơi dân gian có vận động tay chân linh hoạt và thú vị thì không thể nào thiếu được trò chơi bịt mắt bắt dê. Luật chơi trò chơi bịt mắt bắt dê cơ bản rất dễ, không có nhiều quy tắc, trẻ em hay người lớn đều có thể chơi được. Hãy cùng xem qua bài viết dưới đây để biết rõ hơn về trò chơi này nhé! Theo một số thông tin được lưu lại thì trò chơi bịt mắt bắt dê có ở Anh vào những năm 1485 đến 1603. Trò chơi này dành cho đại thần nhà vua Henry VIII giải trí vào những lúc rảnh rỗi. Còn đối với nước ta thì trò chơi bịt mắt bắt dê có nguồn gốc từ trong dân gian và ra đời cách đây rất lâu về trước. Thực ra, không ai có thể nhớ rõ trò chơi này ra đời vào thời điểm nào? Hoàn cảnh ra sao? Bịt mắt bắt dê được người đời truyền nhau bằng miệng từ đời này qua đời khác và cho đến bây giờ vẫn còn được lưu truyền và chơi. Trò chơi chủ yếu dùng cho thế hệ trẻ em.
 Luật trò chơi bịt mắt bắt dê không quy định về số lượng người chơi cụ thể của trò chơi. Bởi đây là trò chơi tập thể, ai cũng đều có thể tham gia, càng đông sẽ càng vui. Một nhóm nên có từ 10 – 15 người cùng chơi một lượt. Tối thiểu phải có 5 người chơi cùng tham gia thì mới có thể bắt đầu ván chơi.
Bất kể bạn là nam hay nữ thì đều có thể tham gia trò chơi. Bịt mắt bắt dê theo phiên bản ngày xưa thì chủ yếu là dành cho các cặp đôi nam thanh nữ tú chứ không hẳn là của thiếu nhi. Vào những ngày lễ tết, các cặp đôi này sẽ tổ chức trò chơi để giao lưu, tìm kiếm bạn đời của mình thông qua những trò chơi như vậy. Vì thế, phải có cả nam cả nữ thì trò chơi mới vui được. Về độ tuổi người chơi thì chỉ cần từ 5 tuổi trở nên là đều có thể chơi được rồi. Chỉ cần các bé có ý thức và học thuộc các luật về lẫn cách chơi trò chơi là được. Bất kể dù lớn hay nhỏ nếu có sở thích thì đều được chơi. Trong luật chơi trò chơi bịt mắt bắt dê cơ bản quy định trò chơi này cần có một không gian rộng lớn, đủ diện tích để chạy nhảy và hoạt động bên trong. Nhất định phải là một khoảng trống đủ rộng, thông thoáng và sạch sẽ thì mới có thể tiến hành chơi vì trò chơi chủ yếu hoạt động chân tay. Có thể lựa chọn những địa điểm như sân bóng, sân trường, sân tập thể dục hay những nơi diễn ra các buổi lễ đình làng,…để người chơi có không gian thoải mái khi chơi. Nên hạn chế chơi ở khu vực có đường giao thông đi lại đông đúc và gần sông suối, như vậy sẽ rất nguy hiểm.
Khi chơi bịt mắt bắt dê thì nhất định phải chuẩn bị được một chiếc khăn không quá mỏng cũng không quá dày để bịt mắt người chơi đi tìm dê. Thông thường sẽ chia ra làm hai cách chơi bịt mắt bắt dê cơ bản cho người chơi, phụ thuộc vào từng vùng miền và địa điểm mà có cách chơi khác nhau. Trước tiên người chơi đều cần oẳn tù tì để tìm ra một hoặc hai người chơi bịt mắt. Những người chơi thắng cuộc còn lại sẽ làm dê đứng bên ngoài và tạo thành một vòng tròn di chuyển xung quanh người bịt mắt. Khi bịt mắt tuyệt đối và phải kín, không được ti hí nhìn thấy người chơi. Nếu bịt xong mà người chơi dơ ngón tay lên hỏi người bịt mắt đoán số mấy, đoán sai thì có thể đã bịt kín, còn đoán trúng thì có khi người bịt mắt đã thấy được bên ngoài, lúc này cần buộc lại cho chắc chắn trước khi chơi, tránh trường hợp gian lận trong lúc chơi. Sau đó, người chơi bịt mắt sẽ đứng vào bên trong vòng tròn và dùng tai của mình cũng như tay để khua xung quanh còn chân thì di chuyển từ từ theo cảm tính đê bắt được dê. Những người chơi bên ngoài phải tuân thủ quy định là không được phá vòng tròn và tất cả phải nắm lấy tay nhau. Trong quá trình di chuyển phải liên tục kêu “be be” để phát tín hiệu cho người bịt mắt biết đường di chuyển và có thể bắt được người chơi.
Đối với cách một thì người bịt mắt chạm vào con dê bên trong sẽ dành chiến thắng, nhưng trong mức thời gian quy định. Còn về cách chơi thứ hai thì người bịt mắt khi đã bắt được một ai đó thì phải giữ lại và đoán tên người đó. Dựa vào tay để sờ xem tóc ngắn hay dài, có đặc điểm nhận diện dì nổi bật và đoán ra. Khi đoán trúng tên người chơi nào đó thì người đó ngay lập tức phải lên làm người bịt mắt đứng vào vòng tròn bên trong thay thế cho người cũ. Lưu ý đối với một số cách chơi có quy định về thời gian, chính vì thế bạn cần phải nhanh nhạy trong quá trình bắt người chơi để đảm bảo thời gian chiến thắng của mình. Trên đây là những thông tin về luật chơi trò chơi bịt mắt bắt dê cơ bản. Mong rằng, sau khi xem qua bài viết này bạn sẽ có thêm những kiến thức khi chơi các trò chơi dân gian. Bịt mắt bắt dê là trò chơi dân gian, một người nam và một người nữ sẽ bị bịt mắt rồi thả vào trong một vòng tròn, đuổi bắt một con dê. Nguồn gốc trò chơi này từ đâu mà ra? Cùng tìm hiểu qua bài viết của tác giả Nguyễn Dữ. Nguyễn Dư Sắp sang năm mới Quý Mùi, mời mọi người cùng chơi trò Bịt mắt bắt dê. Chỉ nghe cái tên thôi chắc ai cũng đã đoán ra được cách chơi. Tuy nhiên, cách chơi cũng có nhiều kiểu. Vậy mới có chuyện để nói tiếp! Trẻ con ngày nay thỉnh thoảng rủ nhau chơi Bịt mắt hay Bịt mắt bắt dê ở sân trường, hè phố, công viên. “Bịt mắt bắt dê là trò chơi, trong đó người bị bịt mắt tìm bắt người giả làm dê “. (Hoàng Phê, Từ điển tiếng Việt, 1988). Ngày xưa thì khác…“Bịt mắt bắt dê là trò chơi khi xưa, trong đó có một người bị bịt mắt đuổi theo bắt một con dê, hoặc đuổi bắt một hay nhiều người giả làm dê kêu be be“. (Nguyễn Lân, Từ điển thành ngữ và tục ngữ tiếng Việt, Văn Hóa, 1989). Maurice Durand (Imagerie populaire vietnamienne, EFEO, Paris, 1960, tr. 46-47) giải thích trò chơi Bịt mắt bắt dê của hội làng ngày xưa là: “Jeu de colin-maillard, qui consiste à bander les yeux (băng mắt) à un jeune homme et à une jeune fille et à leur faire attraper une chèvre (bắt dê)” Colin-maillard, trò chơi của Pháp, được Larousse định nghĩa: “Jeu dans lequel l’un des joueurs, qui a les yeux bandés, doit poursuivre les autres à tâtons et identifier celui qu’il a attrapé “. (Colin-maillard là trò chơi trong đó một người bị bịt mắt phải mò bắt những người khác và khi bắt được ai thì phải nói đúng tên người đó). Như vậy thì Bịt mắt bắt dê của Durand là trò chơi bịt mắt một người con trai và một người con gái, cho hai người đuổi bắt một con dê. Bịt mắt bắt dê chỉ khác colin-maillard của Pháp ở chỗ thay người bằng dê. Đây cũng chính là điểm khác nhau của hai định nghĩa của Hoàng Phê và Nguyễn Lân. Lạ nhỉ? Nếu vậy thì phải đặt câu hỏi: Bịt mắt bắt dê là một trò chơi xưa của ta hay chỉ là biến dạng của một trò chơi Pháp? Ngày Xuân, nâng chén… tìm hiểu một tí cho vui. Bịt mắt bắt dê được chơi ở đâu và chơi như thế nào?“Tại các hội Đồng Kỵ, Phú Mẫn (Yên Phong) thường tổ chức trò “Bịt mắt bắt dê“. Ban tổ chức cuộc thi chọn một sân rộng cạnh đình, có thể gồ ghề, lồi lõm để làm sân diễn trò. Sân được rào phên kín xung quanh. Trong sân người ta thả sẵn một chú dê. Người dự thi phải bị bịt mắt bằng một dải khăn đen. Có thể nhiều người cùng đồng loạt vào sân để bắt dê.(…) Ai bắt được dê thì được lãnh thưởng. Có nơi lệ bắt những người dự thi mặc thêm áo tơi và trên mình dê cũng mặc áo tơi, cho nên người bắt dê lại còn khó hơn.” (Phan Thanh Hiền và một nhóm, Trò chơi dân gian Việt Nam, Tp Hồ Chí Minh, 1990, tr. 51). Thạch Phương và Lê Trung Vũ (60 lễ hội truyền thống Việt Nam, KHXH, 1995, tr. 47-51) cho biết: Làng Đồng Kỵ, phủ Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh hàng năm mở hội từ 4 đến 6 tháng giêng. Làng tổ chức thi đốt pháo, dô ông đám. “Sáng mồng năm, trên sân đình và ở các khu đất xung quanh lần lượt diễn ra các cuộc thi đấu vật, chọi gà, cờ tướng, bắt chạch trong chum, bịt mắt bắt dê. Qua mồng 6 thi bánh dầy, rước sinh thực khí…” . Hội làng Đồng Kỵ cũng đã được Toan Ánh (Hội hè đình đám, Sàigòn, 1974) giới thiệu nhiều tục lệ, trò chơi: Ôm cột, đốt pháo, múa hoa, đánh vật, tế bánh dầy, rước sinh thực khí. Nhưng không thấy kể trò chơi Bịt mắt bắt dê. Làng Đồng Quan thuộc xã Nhân Nghĩa, huyện Lý Nhân (tỉnh Hà Nam cũ), cứ ba năm mở hội một lần vào trung tuần tháng ba âm lịch.
Chúng ta không được biết gì thêm về trò chơi (hay tục lệ) Bắt dê của Đồng Quan. Nó có giống Bịt mắt bắt dê của Đồng Kỵ hay không? Hoàng Đạo Thuý (Thăng Long, Đông Đô, Hà Nội, Hội Văn Nghệ Hà Nội, 1971, tr. 83) cho biết một điều mới lạ hơn: “Mỗi năm, ngày 14 tháng 7 nó (chính quyền bảo hộ Pháp) mở hội “chính trung” để vui chơi, bày ra những trò nhục nhã. Nào, đào nhiều hố trong một khoảng đất, thả dê vào, rồi bịt mắt người ta cho vào đuổi, đó là trò “bịt mắt bắt dê”. Trò “liếm chảo” nó để đồng hào vào lòng chảo đầy nhọ nồi, ai liếm được hào thì lấy. Trò “leo cột mỡ”, trò “chọc nồi”.” Theo Hoàng Đạo Thuý thì Bịt mắt bắt dê là trò chơi của Pháp. Sưu tập Oger (1909) có tranh vẽ trò chơi Liếm chảo, Leo cột mỡ, Chọc nồi và nhiều trò chơi khác nhưng không có tranh vẽ trò chơi Bịt mắt bắt dê. Có thể nói rằng cho đến năm 1909 người Pháp chưa đưa trò chơi Bịt mắt bắt dê vào hội Chính Trung (Nguyễn Khuyến gọi là hội Thăng Bình, Kìa hội Thăng Bình tiếng pháo reo, Bao nhiêu cờ kéo với đèn treo…). Cúng ta có hai tấm tranh dân gian vẽ trò chơi Bịt mắt bắt dê. Một tấm được đặt tên là Lục hợp đồng xuân (Tranh, tượng dân gian Việt Nam,Mỹ Thuật Hà Nội, 1962, tr. 65), cũng được gọi là Bịt mắt bắt dê (Nguyễn Bá Vân-Chu Quang Trứ, Tranh dân gian Việt Nam, Văn Hóa, 1984). Tranh in nét đen trên nền giấy đỏ theo truyền thống tranh Hàng Trống, vẽ sáu đứa trẻ chơi Bịt mắt bắt dê. Một đứa bị bịt mắt đang tìm bắt một con dê. Ông bố bầy trẻ ngồi trong nhà uống nước, xem lũ con nô đùa ngoài sân. Tranh Lục hợp đồng xuân đẹp nhưng tiếc rằng nó không diễn tả đúng trò chơi. Chắc chắn là không có gia đình nào lại cho trẻ con chơi đùa với một con dê có cặp sừng đáng ngại như thế kia. Dê có thể húc bậy, gây nguy hiểm, nhất là cho đứa bé gái đang bị ngã ngửa. Thêm vào đấy, sân chơi không có hàng rào, chưa dễ gì dê đã chịu ở lại chơi với đám trẻ. Đúng ra thì phải vẽ một đứa trẻ giả làm dê. Tấm Bịt mắt bắt dê thứ nhì được Durand (sđd) giới thiệu là trò chơi của hội làng ngày xưa. Tranh vẽ một cặp trai gái, cả hai cùng bịt mắt, đang đuổi bắt một con dê. Cả ba mặc áo tơi bằng lá gồi. Bịt mắt bắt dê là trò chơi của người lớn, chơi bằng dê thật. Nhưng chơi từ bao giờ? Xin nhờ cái ô và cái mũ trong hai tấm tranh Bắt chạch, đu đôi và Bịt mắt bắt dê (Durand, sđd) trả lời hộ. Chắc ai cũng biết rằng cái ô và cái mũ (ngày nay gọi là mũ cát, nón cối) được người Pháp mang vào Việt Nam. Tên ô đến từ chữ ombrelle của tiếng Pháp. Cái ô trong Nam gọi là dù. Tên dù đến từ chữ (Hán) du, nghĩa là miếng vải che mưa nắng. Các đám tang ngày xưa thường có cái phương du (tấm vải che mưa nắng hình vuông) để che cho người đi đưa đám. Cái ô tiện lợi, gọn gàng, được người Việt chấp nhận nhanh chóng. Trong sưu tập Oger (1909) đã thấy nghề làm ô. Dân tỉnh và dân quê vác ô đi ngoài đường. Học trò cắp ô đi học. Nhà trai che ô đi rước dâu. Cái mũ của Pháp, trong Nam gọi là nón cối, ngoài Bắc gọi là mũ cát (casque), không được chấp nhận dễ dàng như cái ô. Chỉ vì muốn đội mũ này thì trước hết phải cắt cái búi tó củ hành. Đụng đến tóc là đụng đến…thuần phong mĩ tục. Kết quả cụ thể là sưu tập Oger không có tấm tranh nào vẽ người Việt đội mũ cát. Có thể nói rằng cho tới năm 1909, tranh dân gian chưa vẽ người Việt đội mũ cát. Mặt khác, năm 1916 nhà xuất bản Xuân Lan (Hà Nội-Hải Phòng) cho in cuốn Thạch Sanh truyện bằng quốc ngữ. Trước đó đã có bản bằng chữ Nôm. Lần này sửa lại tất cả và có vẽ hình người trong truyện. Người ta thấy Lý Thông che ô, thấy cả đứa hầu đội mũ cát tân thời (casque moderne) (Durand, sđd, tr. 385). Năm 1916, tranh dân gian mới có cái mũ cát. Tranh Phú quý vinh hoa vạn vạn niên (Durand, sđd, tr. 458), lại vẽ một đứa bé đội mũ phớt (feutre). Tranh này được in trên tờ giấy có dòng chữ “(…) pendant les exercices 1926-19..-..28 “. Đây là một trang sổ ghi lại các hoạt động, kế toán của những năm 1926, 27, 28. Sổ sách thì phải chờ ít nhất cũng vài năm sau mới được đem bán làm giấy vụn. Như vậy thì tranh Phú quý vinh hoa vạn vạn niên phải được in vào khoảng năm 1930-1935. Suy rộng hơn thì có thể cho rằng mấy tấm tranh vẽ mũ Pháp (Phú quý vạn vạn niên, Bắt chạch, đu đôi, Bịt mắt bắt dê…) đã được vẽ và in trong khoảng thời gian từ 1916 đến 1935. Qua một số sách vở thì có thể tạm kết luận như sau: Xưa kia, không rõ từ năm nào, trước hay sau khi Pháp bảo hộ Việt Nam, hội làng Đồng Quan có trò chơi (hay tục lệ) Bắt dê. Dưới thời Pháp thuộc, Pháp cho chơi trò colin-maillard tại các hội chính trung (14 Juillet). Bắt đầu từ khoảng 1916, người ta đổi colin-maillard thành Bịt mắt bắt dê, cho người bị bịt mắt đuổi bắt một con dê thật (Hoàng Đạo Thuý). Một vài nơi bắt chước đưa trò chơi Bịt mắt bắt dê vào hội làng. Chỗ thì cho người giả làm dê (Hoàng Phê), chỗ thì chơi bằng đê thật (Nguyễn Lân). Hội làng Đồng Kỵ xưa kia không có trò Bịt mắt bắt dê (Toan Ánh). Nếu có (Phan Thanh Hiền, Thạch Phương) thì có lẽ cũng chỉ từ khoảng sau 1954. Tranh Hàng Trống Lục hợp đồng xuân không vẽ đúng trò chơi Bịt mắt bắt dê của trẻ con. Tranh Bịt mắt bắt dê (Durand), được vẽ sau năm 1916, có thể trong khoảng 1930-1935. Tranh này thường được các tác giả ngày nay dùng để minh họa trò chơi Bịt mắt bắt dê (Phan Thanh Hiền). Nói tóm lại, Bịt mắt bắt dê vốn là trò chơi colin-maillard của Tây đã bị Ta…đồng hóa! Nguyễn Dư (Lyon, 12/2002) Tags: Phong Tục & Văn Vóa Việt NamEBOOK HỌC TIẾNG ANH ĐỘC QUYỀN CỦA LIGHTWAYHọc tiếng Anh với Lightway
|
