I. VĂN BẢN [SGK]
- Hồ Chí Minh [1890 - 1969] là lãnh đạo vĩ đại của Việt Nam, là Danh nhân văn hóa thế giới.
- Hai bài thơ Cảnh khuya và Rằm tháng riêng [Nguyên tiêu] được Bác sáng tác trong thời kì đầu cuộc kháng chiến chống Pháp. Hai bài thơ miêu tả cảnh trăng ở chiến khu Việt Bắc, thể hiện tình cảm với thiên nhiên, tâm hồn nhạy cảm, lòng yêu nước sâu nặng và phong thái ung dung, lạc quan của Bác Hồ.
- Hai bài thơ có nhiều hình ảnh thiên nhiên đẹp, có màu sắc cổ điển mà bình dị, tự nhiên.
1. Hai bài Cảnh khuya và Nguyên tiêu được làm theo thể thơ nào? Vận dụng những hiểu biết về thể thơ này qua những bài thơ Đường mà em đã học, hãy chi ra đặc điểm về số tiếng trong mỗi câu thơ, số câu của một bài, cách gieo vần, ngắt nhịp của hai bài thơ nói trên.
- Hai bài thơ Cảnh khuya và Rằm tháng giêng đều được làm theo thể thất ngôn tứ tuyệt.
- Đặc điểm:
+ Mỗi dòng thơ có 7 chữ [thất ngôn].
+ Mỗi bài có 4 dòng thơ [tứ tuyệt].
+ Hiệp vần: Chữ cuối cùng của các dòng 1 – 2 – 4.
- Ngắt nhịp:
+ Bài Cảnh khuya: Câu 1 ngắt nhịp 3/4; câu 2 và 3 ngắt nhịp 4/3; câu 4 ngắt nhịp 2/5.
+ Bài Rằm tháng giêng: Toàn bài ngắt nhịp 4/3.
2. Phân tích hai câu thơ đầu của bài Cảnh khuya.
- Hai câu thơ trong bài Cảnh khuya miêu tả ánh trăng trong đêm.
+ Tiếng suối được Bác so sánh như tiếng hát xa vọng trong đêm gợi sự ấm áp, gần gũi.
+ Câu thơ thứ hai miêu tả một bức tranh giao hòa giữa ánh trăng với cảnh vật. Trong câu thơ, từ “lồng” được sử dụng hai lần, nhấn mạnh vào sự hòa quyện giữa ánh trăng với dáng cây cổ thụ.
- Vẻ đẹp của núi rừng Việt Bắc được miêu tả huyền ảo, lung linh nhưng cũng rất gần gũi, thân thiết, vừa có hình ảnh vừa có âm thanh.
3. Hai câu thơ cuối của bài Cảnh khuya đã biểu hiện những tâm trạng gì của tác giả? Trong hai câu thơ ấy có từ nào được lặp lại và điều đó có tác dụng như thế nào đối với việc thể hiện tâm trạng của nhà thơ?
- Hai câu thơ cuối biểu thị cảm xúc say đắm của tác giả trước vẻ đẹp của thiên nhiên. Một trong những lí do khiến "người chưa ngủ" là vì cảnh thiên nhiên quá đẹp. Tuy nhiên, còn một lí do khác khiến Bác "chưa ngủ" vì " lo nỗi nước nhà".
- Cụm từ "chưa ngủ" được nhắc lại hai lần gắn với nỗi trăn trở, băn khoăn về vận nước, điều đó cho thấy tấm lòng vì dân vì nước của Bác.
4. Hãy nhận xét về hình ảnh không gian và cách miêu tả không gian trong bài Rằm tháng giêng. Câu thơ thứ hai có gì đặc biệt về từ ngữ và đã gợi ra vẻ đẹp của không gian đêm rằm tháng giêng như thế nào?
- Không gian bao la trong bài thơ được miêu tả bởi sự rộng mở của dòng sông và bầu trời. Bốn bề lồng lộng ánh trăng, trời trăng, sông trăng và con thuyền cũng chở đầy trăng.
+ Hình ảnh ánh trăng: Tiêu đề của bài thơ đã nhấn mạnh vẻ đẹp của "trăng ngày rằm", đây là ngày rằm của mùa trăng đầu tiên trong năm nên ánh trăng mang vẻ đẹp tinh khôi, mới mẻ, tràn đầy.
+ Trong đêm trăng rằm, vạn vật căng tràn sức sống: sông xuân, nước xuân, trời xuân.
- Cách miêu tả:
Không miêu tả cụ thể chi tiết mà tập trung vào sự khái quát của toàn cảnh và sự hài hòa giữa các cảnh vật.
- Nét đặc biệt về từ ngữ của câu thơ thứ hai:
Tác giả sử dụng điệp từ xuân nối tiếp nhau: xuân giang, xuân thủy, xuân thiên thể hiện sự tràn đầy của sắc xuân, sức sống đang lồng lộng, phơi phới.
5. Trong bài Nguyên tiêu [phiên âm] gợi cho em nhớ tới tứ thơ, câu thơ và hình ảnh nào trong thơ cổ Trung Quốc có trong SGK Ngữ văn 7 tập 1?
Bài thơ Nguyên tiêu [Rằm tháng giêng] có nhiều hình ảnh và từ ngữ tương đồng với những hình ảnh và từ ngữ trong bài Phong Kiều dạ bạc của nhà thơ Trương Kế.
6. Cảnh khuya và Rằm tháng giêng được viết trong những năm đầu rất khó khăn của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Hai bài thơ đó đã biểu hiện tâm hồn và phong thái của Bác Hồ như thế nào trong hoàn cảnh ấy?
- Được sáng tác trong hoàn cảnh khó khăn của đất nước khi vận mệnh dân tộc đang trong tình thế hiểm nguy nhưng hai bài thơ vẫn thể hiện được phong thái ung dung, tình thần lạc quan của Bác. Dù trong hoàn cảnh nào thì Bác vẫn bình tĩnh, thong dong thưởng thức vẻ đẹp của thiên nhiên.
- Hình ảnh trong hai bài thơ mang vẻ đẹp cổ điển vì thấp thoáng bóng dáng quen thuộc như con thuyền, dòng sông, ánh trăng với giọng thơ khỏe khoắn, trẻ trung.
- Cả hai bài thơ đều thể hiện phong thái ung dung tự tại của người chiến sĩ Cách mạng, đêm ngày trăn trở, lo lắng cho vận nước.
7. Hai bài thơ đều miêu tả cảnh trăng ở chiến khu Việt Bắc. Em hãy nhận xét cảnh trăng ở mỗi bài có nét đẹp riêng như thế nào?
- Hai bài thơ đều viết về trăng ở chiến khu Việt Bắc, nhưng ở mỗi bài vẻ đẹp của trăng lại được người thi sĩ cảm nhận bằng một vẻ đẹp riêng.
- Trong Cảnh khuya, ánh trăng đã được nhân hóa khi trăng lồng bóng vào cây cổ thụ để in hình trên mặt đất, cảnh vật còn sinh động nhờ tiếng suối trong đêm trong trẻo như tiếng hát ngân nga càng làm bức tranh đêm trăng thêm mơ mộng đầy sức sống.
- Trong Rằm tháng riêng, ánh trăng mang màu sắc và hương vị của mùa xuân. Cảnh trăng ở trên sông, có con thuyền chở đầy ánh trăng căng tràn sức xuân trẻ trung phơi phới.
II. LUYỆN TẬP
1. Học thuộc hai bài thơ.
2. Một số bài thơ, câu thơ của Bác viết về trăng hoặc cảnh thiên nhiên.
“Trong tù không rượu cũng không hoa,
Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ.
Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ,
Trăng nhòm khe của ngắm nhà thơ”.
[Ngắm trăng]
“Trăng vào cửa sổ đòi thơ,
Việc quân đang bận xin chờ hôm sau.
Chuông lầu chợt tỉnh giấc thu,
Ấy tin thắng trận liên khu báo về”.
[Tin thắng trận]
Hãy nêu ngắn gọn những nội dung chính và chi tiết kiến thức trọng tâm bài học " Cảnh khuya và rằm tháng giêng"
[toc:ul]
A. Ngắn gọn những nội dung chính
1. Giới thiệu chung
- Tác giả: Hồ Chí Minh [1890 - 1969] quê ở Nam Đàn, Nghệ An. Lớn lên hoạt động cách mạng và trở thành người có công tìm ra con đường cứu nước cho Việt Nam. Sinh thời Hồ Chí Minh chưa bao giờ nhận làm nhà thơ nhà văn nhưng trong quá trình hoạt động Người đã dùng thơ văn để đấu tranh tư tưởng với bọn giặc.
- Tác phẩm: Cảnh khuya và Rằm tháng riêng là hai bài thơ thất ngôn tứ tuyệt hay được. Viết 1947, ở chiến khu Việt Bắc, trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp.. Hai bài thơ thể hiện tình cảm với thiên nhiên, tình yêu đối với đất nước và phong thái ung dung tự tại của Bác Hồ.
2. Phân tích bài thơ" Cảnh khuya":
a. Bức trang cảnh khuya [Hai câu thơ đầu]:
Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.
- Nghệ thuật so sánh:Tiếng suối trong như tiếng hát xa của con người. -> Tác dụng: Tiếng suối [thiên nhiên] trở nên gần gũi, thân mật như con người, giống như con người trẻ trung, trong trẻo đầy sức sống
- Lấy động để tả tĩnh: Tiếng suối xa diễn tả cảnh đêm khuya tĩnh lặng, thanh bình.
- Điệp từ “lồng” nhấn mạnh sự xuyên tỏa của ánh sáng trăng khuya, sự giao hòa, quấn quýt giữa cảnh vật
=> Bức tranh thiên nhiên đêm rằm mùa xuân đẹp, bát ngát, rộng lớn và tràn đầy sức sống
b. Tâm trạng nhà thơ [Hai câu thơ cuối]:
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.
Biện pháp tu từ so sánh: so sánh khung cảnh đêm khuya như một bức tranh vẽ, có thể hiểu theo hai nghĩa:
- Khung cảnh chốn rừng núi vào đêm trăng tươi đẹp như một bức tranh.
- Khung cảnh đêm khuya cùng con người trầm tư, yên lặng, không chuyển động - luôn tĩnh lặng như một bức tranh.
- Điệp từ: Chưa ngủ mở ra 2 phía của tâm trạng
=> Tâm trạng nỗi lòng của người thi sĩ trong đêm khuya không phải chỉ là không ngủ vì cảnh đêm quá đẹp mà ở đây là nỗi lòng của Người đứng đầu dẫn dắt cả dân tộc khi luôn đau đón trong tim nỗi lo lắng về vận mệnh đất nước.
3. Phân tích bài thơ " Rằm tháng giêng":
a. Thiên nhiên Tây Bắc [Hai câu thơ đầu]:
Rằm xuân lồng lộng trăng soi,
Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân;
- Không gian cao rộng bát ngát, tràn đầy ánh sáng và sức sống của mùa xuân trong đêm rằm tháng giêng.
- Điệp từ: "xuân"
-> Nhấn mạnh sự diễn tả vẻ đẹp và sức sống mùa xuân đang tràn ngập cả đất trời.
-> Cảm xúc nồng nàn, thiết tha trước vẻ đẹp thiên nhiên của Bác.
b. Hình ảnh con người [Hai câu thơ cuối]:
Giữa dòng bàn bạc việc quân,
Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền
Vẻ đẹp của con người:
- " Bàn việc quân" : bàn việc kháng chiến, bàn việc sinh tử của của dân tộc
- Hình ảnh “trăng ngân đầy thuyền”: sức lan tỏa của ánh trăng trong đêm rằm và qua đó thể hiện ý nguyện, mong muốn vươn tới thành công trong sự nghiệp cách mạng
=> Mở ra một không khí thời đại, không khí hội họp luận bàn việc quân, việc nước rất bí mật khẩn trương của Đảng, chính phủ và Bác Hồ trong những năm tháng gay go ấy.
=> Phong thái ung dung, lạc quan, luôn tin tưởng vào sự nghiệp cách mạng và tâm hồn giao cảm, hòa hợp với thiên nhiên của Bác
B. Phân tích chi tiết nội dung bài học
1. Phân tích bài thơ" Cảnh khuya":
a. Bức trang cảnh khuya [Hai câu thơ đầu]:
Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.
Cảnh vật sống động, tầng lớp lung linh, quấn quýt, có đường nét, hình khối đa dạng với 2 mảng màu sáng, tối:
- Tiếng suối róc rách êm tai trong trẻo như tiếng một cô gái đang hát.
- Ánh trăng đêm khuya tạo thành những bóng hoa trên mặt đất.
- Điệp từ “lồng” nhấn mạnh vào sự xuyên tỏa của ánh sáng trăng khuya.
=> Cảnh vật dưới ánh trăng tầng tầng lớp lớp, có đường nét, hình khối lung linh quấn quýt bởi sự lặp lại hai lần từ "lồng" trong câu thơ. Bức tranh thiên nhiên chỉ có hai màu sáng tối mà vẫn phô diễn vẻ đẹp riêng đầy quyến rũ. Trong thơ có họa, có dáng vươn cao tỏa rộng của vòm cây cổ thụ lấp loáng ánh trăng, có bóng lá, bóng cây, bóng trăng in nơi khóm hoa, nơi mặt đất, đan dệt quyện hòa huyền diệu mà ấm áp hữu tình. Văng vẳng cùng âm thanh tiếng suối trong veo, cao vút vang xa, thiên nhiên Việt Bắc đẹp tĩnh lặng, thẳm sâu mà lung linh, gần gũi...
b. Tâm trạng nhà thơ [Hai câu thơ cuối]:
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.
Hai câu thơ cuối: hình ảnh con người xuất hiện và trở thành trung tâm của bài thơ:
- Cảnh khuya trong trẻo, tĩnh lặng càng làm nổi bật hình ảnh Bác Hồ thao thức không yên trong đêm vắng. Người hoà mình vào thiên nhiên để cất tiếng thơ ngợi ca thiên nhiên núi rừng song đó chỉ là giây phút phiêu du vào mây gió còn tâm hồn người thực sự đang gửi gắm ở một chân trời khác: Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.
- Hai chữ “chưa ngủ” là nỗi thao thức, là tâm trạng. “Chưa ngủ” vì “cảnh khuya như vẽ” đã dẫn hồn thi nhân vào cõi mộng say trăng, say thiên nhiên. “Chưa ngủ” còn vì một nỗi sâu xa hơn vì “lo nỗi nước nhà”. Hai câu cuối bài Cảnh khuya đã diễn tả một cách bình dị mà thấm thía tình yêu thiên nhiên thiết tha, tình yêu nước sâu nặng của Bác Hồ. Ở đây tâm hồn thi sĩ đã chan hòa với lý tưởng chiến sĩ như Bác đã nói: “Một ngày mà Tổ quốc chưa được thống nhất, đồng bào còn chịu khổ, là một ngày tôi ăn không ngon, ngủ không yên”.
2. Phân tích bài thơ " Rằm tháng giêng":
a. Thiên nhiên Tây Bắc [Hai câu thơ đầu]:
Rằm xuân lồng lộng trăng soi,
Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân;
- Hai câu đầu mở ra một không gian cao rộng, mênh mông, tràn đầy ánh sáng và sức sống trong đêm “Nguyên tiêu”. Bầu trời và vầng trăng như không có giới hạn, dòng sông, mặt nước tiếp lẫn, liền với trời. Đây là sông mùa xuân, nước mùa xuân, trời mùa xuân tươi đẹp, trong sáng, nhưng cũng là dòng sông tuổi trẻ, sức trẻ của tháng giêng, tháng đầu của mùa đầu tiên trong năm- mùa xuân đang tràn ngập cả đất trời.
- Tâm hồn thi sĩ: Tình yêu thiên nhiên mãnh liệt tha thiết.Bằng cách miêu tả khái quát, toàn cảnh, nắm được cái thần của sự vật theo bút pháp truyền thống phương Đông.
b. Hình ảnh con người [Hai câu thơ cuối]:
Giữa dòng bàn bạc việc quân,
Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền
- Vẽ nên không gian huyền ảo trong đêm trăng "Yên ba thâm xứ ". Giữa khung cảnh huyền ảo ấy là hình ảnh con người đang tất bật bàn việc quân, lo việc nước việc bí mật khẩn trương của Đảng, chính phủ và Bác Hồ trong những năm tháng gay go ấy.
- Hình ảnh con thuyền sau lúc bàn bạc việc quân trở về lướt đi phơi phới trong ngập tràn ánh trăng"ngân đầy thuyền"=> Con người hướng về thiên nhiên tươi đẹp đầy ánh trăng.
=> Hai câu cuối với giọng thơ vừa cổ điển, vừa hiện đại, khoẻ khoắn, trẻ trung đã thể hiện tinh thần lạc quan và phong thái ung dung, niềm tin vào ý Đảng, lòng dân, vào cuộc kháng chiến chống Pháp trường kì gian khổ nhưng nhất định thắng lợi. Từnhững câu thơ đó toát lên tình yêu thiên nhiên thắm thiết và những rung cảm tinh tế trước thiên nhiên, đất nướccủa Bác. .
3. Tổng kết
Nội dung- Ý nghĩa:
- Cảnh khuya: Bài thơ thể hiện một đặc điểm nổi bật của thơ HCM: sự gắn bó, hoà hợp giữa thiên nhiên và con người.
- Rằm tháng giêng:
- Cảnh núi rừng Việt Bắc trong một đêm trăng đẹp, nhưng trong lòng tác giả vẫn canh cánh một nỗi niềm lo cho nước cho dân.
- Bài thơ toát lên vẻ đẹp tâm hồn nhà thơ - chiến sĩ HCM trước vẻ đẹp của thiên nhiên Việt Bắc ở giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp còn nhiều gian khổ.
Nghệ thuật:
- Cảnh khuya:
- Có nhiều hình ảnh thơ lung linh, kì ảo
- Sáng tạo về nhịp điệu.
- Sử dụng phép tu từ so sánh, điệp từ có tác dụng miêu tả chân thực âm thanh, hình ảnh trong rừng đêm .Rắm tháng giêng
- Từ ngữ gợi hình,biểu cảm
- Sử dụng điệp từ có hiệu quả.