Khi ngươi dạy con trai mình, tức là ngươi dạy con trai của con trai ngươi

Bởi TruthBeTold Ministry

Giới thiệu về cuốn sách này

Page 2

Bởi TruthBeTold Ministry

Giới thiệu về cuốn sách này

6 “Hỡi dân Bên-gia-min, hãy chạy để cứu mạng!
    Hãy chạy ra khỏi Giê-ru-sa-lem!
Hãy thổi kèn chiến trận trong thành Tê-cô-a!
    Hãy giương cờ báo động trên tỉnh Bết Ha-kê-rem!
Thảm họa sẽ đến từ phương Bắc [a];
    sự tàn phá khủng khiếp đang vồ lấy ngươi.
2 Hỡi Giê-ru-sa-lem [b], ta sẽ tiêu diệt ngươi,
    ngươi là kẻ mảnh mai dịu dàng [c].
3 Các kẻ chăn chiên và bầy mình sẽ đến đánh Giê-ru-sa-lem.
    Họ sẽ dựng lều quanh nó,
Mỗi một người chăn lo riêng cho khu vực mình.”

4 Họ bảo, “Hãy sẵn sàng tiến đánh Giê-ru-sa-lem!
    Hãy đứng lên! Chúng ta sẽ tiến đánh vào buổi trưa!
Nhưng chúng sẽ bảo: Không được! Quá trễ rồi;
    bóng chiều tà đã ngã dài.
5 Vậy hãy đứng lên! Chúng ta sẽ tấn công lúc ban đêm.
    Chúng ta sẽ tiêu hủy
    các tháp canh vững chắc của Giê-ru-sa-lem!”

6 Đấng Toàn Năng phán như sau:
    “Hãy đốn hết cây cối quanh Giê-ru-sa-lem,
    xây một đồi đất tấn công [d] lên đến chóp của vách nó.
Phải trừng trị thành nầy.
    Bên trong nó chẳng có gì ngoài cảnh nô lệ.
7 Ít-ra-en luôn gây thêm điều gian ác mới
    như giếng nước tạo ra nước trong và mát.
Người ta nghe tiếng bạo động và tàn phá bên trong thành.
Ta có thể nhìn thấy bệnh tật
    và thương tổn của Giê-ru-sa-lem.
8 Hỡi Giê-ru-sa-lem, hãy nghe lời cảnh cáo nầy,
    nếu không ta sẽ quay lưng khỏi các ngươi
    khiến xứ các ngươi ra sa mạc hoang vu không ai ở.”

9 CHÚA Toàn Năng phán như sau:
“Hãy gom góp [e] các dân sống sót của Ít-ra-en lại,
    như ngươi mót các trái nho còn sót trên cành.
Kiểm điểm cây nho lần nữa,
    như người ta thu góp trái nho.”
10 Tôi nói với ai bây giờ? Tôi cảnh cáo ai đây?
    Ai bằng lòng nghe tôi?
Dân Ít-ra-en đã bịt tai
    để khỏi nghe lời cảnh cáo của tôi.
Họ không thích nghe lời CHÚA phán;
    họ không muốn nghe lời Ngài!
11 Nhưng tôi đầy ắp cơn thịnh nộ của CHÚA,
    tôi chán không muốn giữ nó trong người.
“Hãy trút cơn giận ta trên các trẻ nhỏ
    đang nô đùa trong phố
    và trên các thanh niên đang tụ tập.
Cả chồng lẫn vợ sẽ bị cơn thịnh nộ Ngài ập bắt,
    người già cả cũng vậy.
12 Nhà cửa họ sẽ được giao cho người khác,
    cùng với ruộng nương và vợ họ,
vì ta sẽ giơ tay ra
    trừng phạt dân Giu-đa,” CHÚA phán vậy.

13 “Tất cả mọi người, từ sang đến hèn đều tham tiền.
    Thậm chí nhà tiên tri và thầy tế lễ cũng đều nói dối.
14 Họ tìm cách chữa các vết thương trầm trọng của dân ta,
    làm như vết thương sơ sài.
Chúng bảo, ‘Không sao, không sao.’
    Nhưng kỳ thực chẳng phải vậy.
15 Chúng phải biết xấu hổ về hành vi của mình,
    nhưng chúng lại không biết xấu hổ gì cả.
Chúng cũng chẳng biết hổ thẹn về tội lỗi mình.
    Cho nên chúng sẽ ngã quỵ cùng với những người khác.”
    CHÚA phán, “Khi ta trừng phạt chúng, chúng sẽ ngã xuống đất.”

16 CHÚA phán như sau:
    “Hãy đứng chỗ ngã tư đường và nhìn.
Hỏi thăm đường cũ ở đâu,
    rồi hỏi đường nào đúng mà đi theo đó.
Làm như vậy, các ngươi sẽ tìm được nơi an nghỉ cho mình.
    Nhưng chúng đáp, ‘Chúng tôi không muốn đi con đường đúng.’
17 Ta đã đặt lính gác để canh chừng các ngươi,
    Hãy lắng nghe tiếng kèn chiến trận trỗi lên!”
Nhưng chúng bảo, “Chúng tôi không muốn nghe.”
18 Cho nên, hỡi các dân, hãy nghe,
    hỡi các nhân chứng, hãy để ý.
    Hãy nhìn những gì ta sẽ làm cho dân Giu-đa.
19 Hỡi các dân trên đất, hãy nghe điều nầy:
    Ta sẽ mang thảm họa đến cho dân Giu-đa
    vì những điều ác chúng âm mưu.
Chúng không thèm nghe lời khuyên ta
    và gạt bỏ lời giáo huấn ta.

20 Sao các ngươi mang của lễ bằng trầm hương
    từ đất Sê-ba [f] đến cho ta làm gì?
Sao các ngươi mang quế hương
    từ xứ xa xôi đến cho ta làm chi?
Ta sẽ không nhận của lễ thiêu của các ngươi đâu;
    Những sinh tế các ngươi không làm vừa lòng ta.

21 Cho nên đây là lời CHÚA phán:
“Ta sẽ gây khó khăn trước mặt Giu-đa.
    Cả cha và con đều té nhào.
Láng giềng và bạn hữu cùng chết chung.”

22 CHÚA phán như sau:
    “Nầy, có một đạo quân
    từ miền Bắc tràn tới;
một dân đông đảo đang tiến đến
    từ vùng đất xa xôi.
23 Các chiến sĩ chúng nó đều mang cung và giáo.
    Chúng nó rất hung bạo, không có lòng nhân đạo đâu.
Khi chúng phi ngựa
    nghe như tiếng sóng biển gầm thét.
Đạo quân ấy đang tập họp sẵn sàng ra trận,
    sẵn sàng tấn công ngươi đó, hỡi Giê-ru-sa-lem [g].”

24 Chúng ta đã nghe tin về đạo quân đó và đâm ra tê liệt vì hoảng sợ.
Chúng ta bị cơn đau đớn bắt lấy,
    như đàn bà đang đau đẻ.
25 Đừng đi vào trong ruộng
    hay đi trên đường,
vì kẻ thù mang gươm giáo.
    Bên nào cũng đáng sợ cả.
26 Hỡi dân ta, hãy mặc vải sô
    và lăn trong tro bụi [h] để tỏ dấu buồn rầu.
Hãy than khóc cho những kẻ đã chết,
    như thể khóc cho con mình,
vì kẻ hủy diệt sẽ đến trong nay mai
    để nghịch lại chúng ta.

27 “Hỡi Giê-rê-mi, ta đã khiến ngươi
    làm một tay thợ thử kim khí,
dân ta giống như quặng kim khí,
    để ngươi biết mà thử các việc làm của chúng nó.
28 Toàn thể dân ta đã chống nghịch ta
    và đều ương ngạnh.
Chúng đi quanh tung tin láo khoét lẫn nhau.
    Chúng như đồng và sắt bị rỉ sét.
Tất cả đều thối nát.
29 Lửa được quạt cho nóng thêm,
    nhưng chỉ lấy được chì từ trong lửa [i].
Không có kim loại nguyên chất chảy ra;
    điều ác chưa được cất ra khỏi dân ta.
30 Dân ta sẽ được gọi là bạc bị ném bỏ, vì CHÚA đã ném bỏ họ.”

7 Đây là lời CHÚA phán cùng Giê-rê-mi: 2 “Hãy đứng nơi cửa đền thờ và tuyên bố sứ điệp nầy:

Hỡi tất cả dân Giu-đa, hãy nghe lời CHÚA phán! Hỡi tất cả các ngươi là kẻ đi qua các cổng nầy để thờ phụng CHÚA, hãy nghe lời sau đây! 3 CHÚA Toàn Năng, Thượng Đế của Ít-ra-en phán: Hãy thay đổi lòng mình và làm điều thiện thì ta sẽ để cho các ngươi sống trong đất nầy [j]. 4 Đừng nghe lời dối gạt của những kẻ bảo, ‘Đây là đền thờ CHÚA [k]. Đây là đền thờ CHÚA. Đây là đền thờ CHÚA!’ 5 Các ngươi phải thay đổi nếp sống và làm điều thiện. Phải đối xử công bằng với nhau. 6 Các ngươi không nên ức hiếp khách lạ, trẻ mồ côi và người góa bụa. Không được giết người vô tội nơi đây! Chớ đi theo các thần khác nếu không chúng sẽ tàn hại đời các ngươi. 7 Nếu các ngươi làm những điều ấy thì ta sẽ để cho các ngươi sống trong đất nầy là đất mà ta ban cho tổ tiên các ngươi để giữ làm sản nghiệp đời đời.

8 Nhưng xem kìa, các ngươi tin tưởng vào những lời dối gạt vô bổ. 9 Các ngươi sẽ ăn cắp, giết người và gian dâm sao? Các ngươi sẽ vu khống kẻ khác sao? Các ngươi sẽ đốt hương cho thần Ép-ra-im và đi theo các thần khác mà mình chưa biết sao? 10 Nếu các ngươi làm như thế mà các ngươi nghĩ có thể đến trước mặt ta và đứng tại nơi đây là nơi mà ta đã chọn để được thờ lạy sao? Các ngươi nghĩ rằng mình có thể nói, ‘Chúng ta bình yên vô sự!’ trong khi vẫn làm những chuyện ghê tởm đó sao? 11 Nơi nầy là nơi mà ta đã chọn để được thờ phụng thì các ngươi xem chẳng khác nào sào huyệt lũ cướp. CHÚA phán, ngươi phải biết rằng ta đang canh chừng các ngươi.

12 Hỡi dân cư Giu-đa, bây giờ hãy đi đến Si-lô, chỗ ta chọn làm nơi thờ phụng đầu tiên. Hãy nhìn những gì ta đã làm cho nó vì những điều ác dân Ít-ra-en đã làm [l]. 13 Các ngươi là dân Giu-đa cũng làm những điều ác tương tự, CHÚA phán vậy. Ta đã cảnh cáo các ngươi nhiều lần nhưng các ngươi không thèm nghe. Ta gọi, nhưng các ngươi không trả lời. 14 Cho nên ta sẽ hủy phá nơi mà ta đã chọn để được thờ phụng tại Giê-ru-sa-lem. Các ngươi tin cậy nơi đó là nơi mà ta đã ban cho các ngươi và tổ tiên các ngươi, nhưng ta sẽ hủy phá nó như đã hủy phá Si-lô. 15 Ta sẽ xô các ngươi ra xa khỏi ta như ta đã xô thân nhân các ngươi là dân Ít-ra-en!

16 Còn về phần ngươi, hỡi Giê-rê-mi, đừng cầu thay cho dân nầy. Đừng nài xin ta giúp họ vì ta sẽ không nghe ngươi đâu. 17 Ngươi không thấy điều chúng đang làm trong các thị trấn Giu-đa và trong các đường phố Giê-ru-sa-lem sao? 18 Con cái đi lượm củi, cha dùng củi để chụm lửa. Đàn bà nhồi bột làm bánh rồi dâng cho Nữ vương trên trời. Chúng rót của lễ uống ra cho các thần khác để chọc giận ta. 19 CHÚA phán, ta không phải là Đấng mà chúng làm tổn thương đâu. Chính chúng tự làm tổn thương mình và chuốc lấy hổ nhục cho mình.”

Sự vâng lời tốt hơn sinh tế

20 Cho nên CHÚA phán như sau: “Ta sẽ trút cơn thịnh nộ của ta lên nơi nầy, lên người và súc vật, lên cây cối trong đồng và mùa màng trên đất. Cơn thịnh nộ ta sẽ như lửa hừng không ai dập tắt được.”

21 CHÚA Toàn Năng, Thượng Đế của Ít-ra-en phán: “Hãy dâng của lễ thiêu cùng với các sinh tế khác, và ăn thịt của lễ đó! 22 Khi ta mang tổ tiên các ngươi ra khỏi Ai-cập, không những ta chỉ nói với họ và ban chỉ thị cho họ về của lễ thiêu và sinh tế mà thôi đâu. 23 Ta cũng cho họ mệnh lệnh nầy: Hãy vâng lời ta, thì ta sẽ là Thượng Đế các ngươi và các ngươi sẽ là dân ta. Hãy làm theo điều ta truyền để phước hạnh đổ trên các ngươi.

24 Nhưng tổ tiên các ngươi không nghe cũng không đếm xỉa gì đến ta. Chúng ương ngạnh và chỉ làm theo điều lòng mình muốn. Chúng đi giật lùi, không chịu đi tới. 25 Kể từ khi tổ tiên các ngươi ra khỏi Ai-cập, ta đã sai các tôi tớ ta, các nhà tiên tri đến cùng các ngươi nhiều lần. 26 Nhưng tổ tiên các ngươi không nghe cũng không thèm đếm xỉa đến ta. Chúng ương ngạnh và làm ác hơn cả tổ tiên mình nữa.”

27 “Hỡi Giê-rê-mi, ngươi sẽ nói những điều đó cho dân Giu-đa, nhưng chúng sẽ không nghe ngươi đâu. Ngươi sẽ gọi chúng, nhưng chúng sẽ không trả lời. 28 Cho nên hãy bảo chúng, ‘Đây là một dân tộc không vâng lời CHÚA là Thượng Đế mình. Dân nầy không học được gì khi ta sửa trị chúng. Chúng không nói sự thật; sự thật đã biến mất khỏi môi miệng chúng.’”

Thung lũng giết chóc

29 Hãy cắt tóc ngươi và ném bỏ đi [m]. Hãy đi lên đồi trọc và kêu la vì CHÚA đã từ bỏ dân nầy. Ngài quay mặt khỏi họ và sẽ trừng phạt họ trong cơn thịnh nộ Ngài. 30 Dân Giu-đa đã làm điều ác, CHÚA phán vậy. Chúng đã dựng các thần tượng đáng gớm ghiếc ở nơi ta chọn để thờ phụng, và biến nơi đó ra nhơ nhớp. 31 Dân Giu-đa đã xây các nơi thờ cúng địa phương ở Tô-phết, trong thung lũng Bên-Hin-nôm. Họ thiêu con trai con gái mình để tế thần, điều mà ta không bao giờ dặn bảo. Ta không hề có ý nghĩ đó. 32 Cho nên ta cảnh cáo các ngươi. CHÚA phán, sắp đến ngày người ta không gọi nơi nầy là Tô-phết hay thung lũng Bên-Hin-nôm nữa. Họ sẽ gọi nó là Thung lũng giết chóc. Chúng sẽ chôn những người chết trong Tô-phết cho đến khi không còn đủ chỗ chôn nữa. 33 Rồi các xác chết sẽ làm thức ăn cho chim trời và muông thú. Sẽ không còn ai sống sót để đuổi chúng nó đi. 34 Ta sẽ chấm dứt tiếng reo vui của cô dâu và chú rể. Sẽ không còn có tiếng reo vui trong các thành phố của Giu-đa hay trong các đường phố Giê-ru-sa-lem vì đất sẽ hoang vu như sa mạc!

8 CHÚA phán: “Lúc đó chúng sẽ bốc ra khỏi mộ xương cốt của các vua và các quan trưởng, các thầy tế lễ và tiên tri cùng dân cư Giê-ru-sa-lem. 2 Người ta sẽ phơi xương đó trên mặt đất dưới ánh mặt trời, mặt trăng, các ngôi sao là những thứ chúng đã yêu mến, phục vụ, đi theo, tìm tòi và thờ lạy. Sẽ chẳng có ai gom lại hay chôn cất các xương đó. Chúng sẽ như phân rải trên đất.

3 Ta sẽ đuổi dân Giu-đa ra khỏi nhà cửa, đất đai của chúng. CHÚA Toàn Năng phán, những ai trong gia đình gian ác đó mà còn sống đều mong được chết.”

Tội lỗi và hình phạt

4 Hãy nói cùng dân Giu-đa rằng: CHÚA phán:

    “Nếu ai ngã chẳng lẽ không ngồi dậy sao?
Nếu ai đi lạc đường chẳng lẽ không quay trở lại sao?
5 Nếu vậy thì dân cư Giê-ru-sa-lem đã lạc đường
    sao chưa thấy quay lại?
Chúng tin vào những lời dối trá của mình,
    không chịu đổi hướng quay lại.
6 Ta đã lắng nghe chúng thật kỹ
    mà chẳng thấy chúng nói điều gì lành.
Chúng không hề ân hận về đường lối ác của mình,
    Chúng nói rằng, ‘Tôi có làm gì đâu?’
Ai nấy đều làm theo ý mình,
    như ngựa xông vào chiến trận.
7 Dù chim trời cũng biết đúng kỳ hành động.
    Con cò, cu đất, chim én và con nhạn
    đều biết lúc nào phải di cư.
Nhưng dân ta không thèm biết CHÚA muốn họ làm gì.

8 Các ngươi vẫn cứ nói, ‘Chúng ta khôn ngoan,
    vì chúng ta có lời dạy dỗ của CHÚA.’
Nhưng thật ra những kẻ giải thích Thánh Kinh
    dùng ngòi viết mình mà nói dối.
9 Những kẻ khôn ngoan đó
    không thèm nghe lời của CHÚA,
    nên chúng có khôn ngoan gì đâu?
Chúng sẽ bị xấu hổ.
    Chúng sẽ bị sửng sốt và sập bẫy.
10 Nên ta sẽ trao vợ chúng nó cho đàn ông khác
    và ruộng nương chúng cho chủ mới.
Tất cả mọi người, từ sang đến hèn
    đều tham tiền.
Thậm chí các nhà tiên tri
    và thầy tế lễ đều nói dối.
11 Họ tìm cách chữa các vết thương trầm trọng của dân ta
    như thể vết thương sơ sài.
Chúng bảo, ‘Không sao, không sao.’
    Nhưng kỳ thực không phải vậy.
12 Chúng phải biết xấu hổ về hành vi của mình,
    nhưng chúng lại không biết xấu hổ gì cả.
Chúng cũng chẳng biết mất cỡ về tội lỗi mình.
    Cho nên chúng sẽ ngã quỵ
    cùng với những người khác.”
CHÚA phán, “Khi ta trừng phạt chúng,
    chúng sẽ ngã xuống đất.”

13 CHÚA phán “Ta chắc chắn sẽ phá hủy mùa màng chúng,
    Sẽ không còn trái nho trên dây nho,
hay trái vả trên cây vả.
    Thậm chí cho đến lá cũng sẽ khô héo.
Ta sẽ cất lấy những gì ta ban cho chúng.” [n]

14 “Tại sao chúng ta ngồi đây làm gì?
    Chúng ta hãy họp nhau lại!
Chúng ta đã phạm tội cùng CHÚA,
    nên Ngài cho chúng ta uống thuốc độc.
Nhanh lên, chúng ta hãy chạy đến các thành có vách kiên cố.
    CHÚA là Thượng Đế đã định rằng chúng ta phải chết,
vậy thà chúng ta chết ở đó còn hơn.
15 Chúng ta mong mỏi hòa bình,
    nhưng chẳng có gì tốt đến cả.
Chúng ta mong có lúc Ngài sẽ chữa lành chúng ta,
    nhưng chỉ toàn thấy kinh hoàng.
16 Từ xứ Đan người ta có thể nghe được tiếng khịt mũi của ngựa kẻ thù.
Đất rúng động vì tiếng hí
    của các con ngựa cao lớn của chúng nó.
Chúng đến để tiêu diệt đất đai và mọi thứ trong đó,
    từ thành thị cho đến dân cư.”

17 “Đúng! Ta sẽ sai rắn độc [o] đến cắn các ngươi.
    Đó là loài rắn mà không ai ếm chú được,
    chúng sẽ cắn các ngươi,” CHÚA phán vậy.

Nỗi buồn thảm của Giê-rê-mi

18 Lạy Thượng Đế,
    Tôi buồn thảm và sợ hãi.
19 Xin Ngài hãy nghe tiếng của dân tộc tôi.
    Họ kêu khóc từ nơi xa xăm rằng:
“CHÚA có còn ở Giê-ru-sa-lem không?
    Vua Giê-ru-sa-lem còn ở đó không?”

Nhưng Thượng Đế đáp, “Tại sao họ chọc giận ta
    bằng cách bái lạy thần tượng,
tức các tượng chạm ngoại lai vô dụng?”
20 Dân chúng thưa, “Mùa gặt đã xong;
    mùa hạ đã qua mà chúng ta vẫn chưa được cứu.”

21 Vì dân tôi đã bị chà đạp, tôi cũng bị chà đạp.
    Tôi khóc lóc thảm thiết và lo sợ cho họ.
22 Trong đất Ghi-lê-át không có dầu xức [p] sao?
    Nơi đó không có y sĩ sao?
    Sao không ai chữa lành vết thương của dân ta?

Footnotes

1. Giê-rê-mi-a 6:1 phương Bắc Quân Ba-by-lôn từ phương nầy đến để tấn công Giu-đa. Các đạo quân từ các xứ miền Bắc và Đông của xứ Ít-ra-en thường hay theo các hướng ấy để tấn công Giu-đa và Ít-ra-en.
2. Giê-rê-mi-a 6:2 Giê-ru-sa-lem Nguyên văn, “con gái Xi-ôn.” Xem “Xi-ôn” trong Bảng Giải Thích Từ Ngữ.
3. Giê-rê-mi-a 6:2 ngươi là kẻ mảnh mai dịu dàng Hay “ngươi như đồng cỏ xinh tươi.”
4. Giê-rê-mi-a 6:6 đồi đất tấn công Một đống đất hay đá cao mà quân thù đắp lên vách thành để họ trèo qua vách khi tấn công thành phố.
5. Giê-rê-mi-a 6:9 gom góp Hay “thu lượm.” Luật Mô-se qui định rằng vào mùa gặt người chủ ruộng phải chừa lại một ít lúa trong ruộng cho những người nghèo khổ hay lữ khách để họ có thể sinh sống. Xem Lê-vi 19:9; 23:22.
6. Giê-rê-mi-a 6:20 Sê-ba Một xứ nằm về phía Nam xứ Ít-ra-en, ở trong vùng Á-rập Sau-đi ngày nay. Sê-ba kiểm soát việc buôn bán hương liệu vào thời của Giê-rê-mi.
7. Giê-rê-mi-a 6:23 Giê-ru-sa-lem Nguyên văn, “con gái Xi-ôn.”
8. Giê-rê-mi-a 6:26 lăn trong tro bụi Đây là cách người thời xưa bày tỏ sự đau buồn về người đã qua đời.
9. Giê-rê-mi-a 6:29 lấy được chì từ trong lửa Người ta nấu chảy kim loại như bạc để luyện [làm cho sạch]. Khi làm như thế thì chì tan ra trước, người ta đổ đi để cho các kim loại khác được tinh luyện. Trong câu nầy Giê-rê-mi muốn nói là toàn dân đều xấu xa, họ chỉ là chì mà không có bạc.
10. Giê-rê-mi-a 7:3 ta sẽ để … trong đất nầy Câu nầy cũng có nghĩa “Ta sẽ sống với ngươi.”
11. Giê-rê-mi-a 7:4 Đây là đền thờ CHÚA Nhiều người ở Giê-ru-sa-lem nghĩ rằng CHÚA luôn luôn bảo vệ thành phố là nơi có đền thờ Ngài cho dù họ gian ác đến đâu đi nữa.
12. Giê-rê-mi-a 7:12 Hãy nhìn … đã làm Người Phi-li-tin có lẽ đã tiêu hủy Si-lô vào thời của Ê-li và Sa-mu-ên. Xem I Sam 5.
13. Giê-rê-mi-a 7:29 Hãy cắt tóc ngươi và ném bỏ đi Chứng tỏ Giê-rê-mi rất buồn thảm.
14. Giê-rê-mi-a 8:13 Ta sẽ … cho chúng Bản Hê-bơ-rơ ở đây hơi khó hiểu.
15. Giê-rê-mi-a 8:17 rắn độc Đây có lẽ là một trong những kẻ thù của dân Giu-đa.
16. Giê-rê-mi-a 8:22 dầu xức Dầu dùng để trị vết thương hay bệnh tật.