Phân tích nội dung, ý nghĩa cặp phạm trù nguyên nhân và kết quả?
Khái niệm nguyên nhân và kết quả
Nguyên nhân chỉ sự tác động lẫn nhau giữa các mặt [hoặc thuộc tính] trong một sự vật, hiện tượng, hay giữa các sự vật, hiện tượng với nhau dẫn đến sự biến đổi nhất định. Ví dụ: Lao động và vai trò của lao động là một trong những nguyên nhân dẫn đến sự hình thành ngôn ngữ và ý thức của con người. Cần phân biệt nguyên nhân với nguyên cớ.
Kết quả chỉ những biến đổi xuất hiện do sự tác động lẫn nhau của những mặt trong một sự vật hay giữa các sự vật với nhau. Hoặc nói một cách khác, kết quả là những biến đổi do sự tác động của các yếu tố thuộc nguyên nhân. Ví dụ: Cách mạng vô sản là kết quả của cuộc đấu tranh giai cấp giữa giai cấp vô sản và tư sản.
Đặc điểm và mối quan hệ biện chứng giữa nguyên nhân và kết quả
Triết học duy vật biện chứng, cho rằng trong sự tồn tại vận động và phát triển của các sự vật, hiện tượng của hiện thực khách quan, đều có mối quan hệ nhân quả. Mối quan hệ nhân quả, mang tính khách quan, tất yếu và tính phổ biến.
+ Nguyên nhân là cái sinh ra kết quả, nên nguyên nhân luôn có trước kết quả. Tuy nhiên, không phải sự tiếp nối nào theo thời gian cũng là mối liên hệ nhân quả. Cần phân biệt tính nhân quả với sự tiếp nối về thời gian là ở chỗ giữa nguyên nhân và kết quả còn có quan hệ sản sinh, quan hệ trong đó nguyên nhân sinh ra kết quả.
+ Tùy theo những điều kiện và hoàn cảnh khách quan nhất định, mà một nguyên nhân có thể sinh ra nhiều kết quả hoặc ngược lại.
+ Phân biệt sự thay đổi vị trí giữa nguyên nhân và kết quả mang tính tương đối.
+ Nguyên nhân sinh ra kết quả, nhưng sau khi xuất hiện, kết quả không giữ vai trò độc lập đối với nguyên nhân, trái lại, nó tác động trở lại nguyên nhân theo những hướng khác nhau.
+ Các hình thức của mối quan hệ nhân quả, mang tính đa dạng và phong phú. Về cơ bản nó được thể hiện: Nguyên nhân chủ yếu thứ yếu, bên trong bên ngoài, khách quan chủ quan v.v
Ý nghĩa phương pháp luận
Cần phải phân biệt các loại nguyên nhân và những điều kiện khách quan lịch sử cụ thể của nó, cũng như phân biệt nguyên nhân với nguyên cớ.
Muốn xóa bỏ một sự vật, hiện tượng và một kết quả nào đó, thì cần loại bỏ các nguyên nhân sinh ra nó [thông qua quy luật khách quan vốn có của nó]. Ngược lại, muốn làm xuất hiện một sự vật, hiện tượng và một kết quả nào đó, thì phải phát hiện nguyên nhân, tạo điều kiện cần thiết cho nguyên nhân sinh ra nó phát huy được tác dụng. Phê phán những quan điểm duy tâm, siêu hình về mối quan hệ nhân quả.