1LỜI GIỚI THIỆU Tài liệu hướng dẫn thực tập Hệ thống thông tin địa lý bằng phần mềm ARCVIEW được xây dựng nhằm chuyển tải đến sinh viên những kiến thức về GIS nói chung và các chức năng phân tích, xử lý số liệu của phần mềm ARCVIEW. Hai vấn đề đó luôn gắn liền mật thiết với nhau. Một điều chắc chắn rằng rất khó để có thể nắm bắt được các khái niệm của GIS mà lại không đứng trên một môi trường GIS cụ thể nào đó [ARCVIEW]. Ngược lại người sử dụng phần mềm sẽ không hiểu được bản chất của một hệ thống, không chủ động trong sử dụng nếu không hiểu được chuyên ngành của phần mềm được thiết kế để áp dụng. Trong quá trình biên soạn tài liệu này, cuốn ARCVIEW GIS của hãng ESRI [Environmental Systems Research Institute] đã được chọn làm tài liệu tham khảo chính nhằm cung cấp cho sinh viên những chức năng thao tác của GIS một cách đầy đủ nhất. Mục tiêu của bài giảng này là xây dựng được một cuốn tài liệu đầy đủ đáp ứng được yêu cầu của môn học GIS. Để thực hiện được các bài thực tập cụ thể của tài liệu này, ngoài việc cài phần mềm cơ bản của ArcView mà còn cần đến các extension đi kèm như: 3D Analyst, Spatial Analyst, Network Analyst,…]. Đó cũng là những ưu điểm của ArcView, chỉ kích hoạt các chức năng khi bạn cần đến nó, như vậy sẽ làm cho quá trinh xử lý số liệu của bạn hiệu quả hơn. Trong cuốn tài liệu này, chắc chắn không thể thể hiện hết được những gì mà GIS có thể làm được cho chúng ta, mà chỉ có thể đưa ra những thao tác cơ bản và một số ứng dụng mà trong thực tế chúng ta thường sử dụng đến. Hãy đọc, suy nghĩ và tự khám phá! 2MỤC LỤC LỜI GIỚI THIỆU 1 GIỚI THIỆU VỀ ARCVIEW 3 1. ArcView là gì? 3 2. Bạn có thể làm gì với ArcView 3 3. Các khái niệm cơ bản trong ArcView 3 PHẦN I: NHỮNG CHỨC NĂNG CƠ BẢN CỦA ARCVIEW 5 BÀI 1. LÀM QUEN VỚI CÁC GIAO DIỆN CỦA ARCVIEW 5 BÀI 2: LÀM VIỆC VỚI DỮ LIỆU TRONG ARCVIEW 8 BÀI 3: TẠO CƠ SỞ DỮ LIỆU 11 BÀI 4: NHẬP DỮ LIỆU TỪ CÁC PHẦN MỀM KHÁC VÀO ARCVIEW 15 BÀI 5: TẠO TRANG IN VÀ BIÊN TẬP TRANG IN TRONG ARCVIEW 17 BÀI 6: KHẢ NĂNG CHỒNG GHÉP BẢN ĐỒ TRONG ARCVIEW 21 PHẦN II: MỘT SỐ BÀI TẬP ỨNG DỤNG 25 BÀI 7: TẠO VÙNG ĐỆM 25 BÀI 8: CHỨC NĂNG PHÂN TÍCH MẠNG LƯỚI 27 BÀI 9: TÌM HIỂU SỰ THAY ĐỔI SỬ DỤNG ĐẤT 29 BÀI 10: TẠO ĐƯỜNG ĐỒNG MỨC VÀ TẠO MÔ HÌNH SỐ ĐỘ CAO [DEM] 32 3GIỚI THIỆU VỀ ARCVIEW 1. ArcView là gì? Phần mềm ArcView GIS là phần mềm ứng dụng công nghệ hệ thống thông tin địa lý [GIS] của Viện nghiên cứu hệ thống môi trường [ESRI], ArcView cho phép: - Tạo và chỉnh sửa dữ liệu tích hợp [dữ liệu không gian tích hợp với dữ liệu thuộc tính] - Truy vấn dữ liệu thuộc tính từ nhiều nguồn và bằng nhiều cách khác nhau - Hiển thị, truy vấn và phân tích dữ liệu không gian - Tạo bản đồ chuyên đề và tạo ra các bản đồ in có chất lượng trình bày cao. 2. Bạn có thể làm gì với ArcView - Tạo dữ liệu trong ArcView từ các phần mềm khác như Mapinfo, ARC/INFO, MicroStation, AutoCAD, MSAccess Data, DBASE file, Excel file. - Nội suy, phân tích không gian, ví dụ: từ đường bình độ có thể tạo mô hình bề mặt không gian ba chiều; từ mô hình không gian 3 chiều nội suy ra hướng dòng chảy, hướng sườn, độ dốc. Hoặc, dựa vào giá trị đo được ở những trạm thủy văn trong một khu vực, bạn có thẻ nội suy bản đồ lượng mưa, nhiệt độ tối cao, tối thấp… của khu vực đó. - Tạo ra những bản đồ thông minh được kết nối nhanh [hotlink] với nhiều nguồn dữ liệu khác nhau như: biểu đổ, bảng thuộc tính, ảnh và các file khác. - Phát triển những công cụ của ArcView bằng ngôn ngữ lập trình Avenue 3. Các khái niệm cơ bản trong ArcView Project: là một căp tài liệu lớn, trong đó lưu trỡ 5 loại tài liệ tương ứng với 5 cửa sổ làm việc: View, Tables, Charts, Layouts, Scripts. File Project là một file có định dạng ASCII [mã nhị phân] mà thường có đuôi [*.apr]. hi Save Project là bạn ghi lại trạng thái làm việc hiện thời của tất cả các cửa sổ làm việc trên. View: là cửa sổ hiển thị và làm việc với dữ liệu không gian. Mỗi view có thể có nhiều lớp thông tin khác nhau [theme] Theme: là những lớp thông tin thể hiện hình dạng, phân bố không gian của các đối tượng. Mỗi một theme tương ứng là một file dữ liệu của ArcView. Nó có thể là một shape file [*.shp]; là một image [*.tif, *.jpg]; là một GRID, là một TIN. Shapefile: là định dạng chuẩn của ArcVIew, lưu trữ dữ liệu Vector. Mỗi một Shape file chứa một dạng dữ liệu duy nhất dưới dạng điểm, đường, hoặc vùng. Image: là file dữ liệu dạng ảnh. Các định dạng ảnh thông thường của window như *.bmp, *.tif, *.jpg đều được mở trực tiếp trong ArcView Grid: là một dạng dữ liệu Raster mô tả một bề mặt mang giá trị liên tục. Giá trị mỗi ô lưới [cell] là giá trị của bề mặt tại đó. 4TIN: tương tự như Grid nhưng được thể hiện dưới dạng lưới tam giác không đều. Table: Là bảng thuộc tính chứa các thông tin về các đối tượng không gian hoặc có thể là một bảng cơ sở dữ liệu như *.dbf, *.mdb,… Avenue: Là ngôn ngữ lập trinh của ArcView. Bạn có thể sử dụng Avenue để tùy biến giao diện ArcView, tự động hóa chức năng GIS thông thường và tạo ra cá ứng dụng đồng bộ trên cửa sổ Script. 5PHẦN I: NHỮNG CHỨC NĂNG CƠ BẢN CỦA ARCVIEW BÀI 1. LÀM QUEN VỚI CÁC GIAO DIỆN CỦA ARCVIEW Như bất kỳ một hệ thống thông tin nào GIS cung cấp đầy đủ các chức năng để khai thác những thông tin mà nó quản lý. Tính chất đặc biệt của GIS như đã được biết trong phần lý thuyết là nó chứa đựng 2 loại thông tin: đồ hoạ và thuộc tính, Để giúp người học thực hiện được những chức năng khai thác thông tin đồ hoạ, chúng tôi sẽ giới thiệu cụ thể trong phần II của bài này, người dùng sẽ chủ động thực hiện những công cụ của ARCVIEW. I. Khởi động Chọn Start -> Program -> Esri -> ARCVIEW GIS version 3.2a -> ARCVIEW GIS version 3.2a Hoặc dùng chuột kích đúp vào biểu tượng của ARCVIEW trên màn hình Lúc đó trên màn hình xuất hiện hộp thoại: Trong đó: -With a new view: Tạo một view mới - as a blank project: Tạo một project trống - Open an existing project: Mở một project đã có sẵn II. Mở một project đã có sẵn 1. Từ hộp thoại trên chọn Open an existing project 2. Chọn OK 3. Chọn file qstart.apr trong thư mục: D:\Thuctap_GIS 4. Chọn OK Cửa sổ qstart bao gồm 3 bản đồ: Atlanta; United State và World 5. Kích đúp vào World để mở bản đồ World. Lúc đó bản đồ World xuất hiện 6 Trên cửa sổ View của bản đồ World lúc này có 5 lớp dữ liệu: River [Sông]; Lakes [Hồ]; Projected population in 2000 [Bản đồ thể hiện dân số năm 2000 của các nước trên thế giới]; Life Expectancy [Mức sống] và Ocean [Đại dương]. Lớp dữ liệu đang được thể hiện là lớp Projectedpopulation in 2000. 6. Để bật tắt các lớp kích chuột vào ô nhỏ phía trước tên của các lớp để thay đổi trạng thái bật tắt. Ví dụ: Muốn tắt lớp Projected population và bật lớp Life expectancy bằng cách kích vào ô nhỏ phía trước tên của các lớp đó Các bạn hãy tập bật tắt các lớp Rivers và Lakes tương tự III. Thêm lớp đối tượng Muốn thêm một lớp dữ liệu vào cửa sổ View, chúng ta bấm 1. Kích chuột vào nút Add Theme 2.Trong thư mục D:\Thuctap_GIS\ESRIDATA\WORLD chọn file cities.shp 3. Chọn OK – Một lớp mới sẽ có mặt bảng chú thích bản đồ 7IV. Thay đổi biểu tượng và màu sắc của lớp đối tượng 1. Kích đúp vào tên của lớp bản đồ cần thay đổi Một hộp hội thoại hiện ra: 2. Kích đúp vào Symbol 3.Chọn biểu tượng và màu sắc mà bạn muốn 4.Kích vào Apply V. Xóa lớp dữ liệu Muốn xóa đi một hoặc nhiều lớp dữ liệu từ một View, chúng ta cần làm như sau: 1.Bấm chuột trái vào lớp dữ liệu cần xóa bằng cách 2.Chọn Delete Theme từ menu Edit 3.Xuất hiện hộp hội thoại hỏi bạn có chắc chắn muốn xóa không? 4.Kích Yes VI. Các công cụ điều khiển màn hình trong ARCVIEW Trên thanh công cụ của ArcView có rất nhiều nút công cụ. Trng phần mày chúng ta sẽ nghiên cứu xem các nút công cụ có công dụng như thế nào. Phóng to đối tượng trên màn hình Thu nhỏ đối tượng Gán nhãn cho bản đồ ta kích vào tên của lớp cần gán trong TOC [VD: Life expectancy] Chọn đối tượng Muốn di chuyển nhãn, dùng mũi tên này kích vào nhãn đó và kéo đến vị trí mới Muốn xem thông tin của đối tượng trên bản đồ, dùng Muốn dịch chuyển màn hình ta dùng công cụ Đưa toàn bộ lớp bản đồ hiện hành về màn hình của VIEW Trở về màn hình trước đó Đo khoảng cách giữa hai điểm Thêm lớp dữ liệu Tìm kiếm thông tin theo điều kiện và Tìm kiếm đối tượng theo thông tin Phóng to đối tượng đang được chọn 8BÀI 2: LÀM VIỆC VỚI DỮ LIỆU TRONG ARCVIEW Dữ liệu thuộc tính là một trong hai thành phần quan trọng của dữ liệu địa lý, trong GIS khi ta có một cơ sở dữ liệu hoàn chỉnh, ta có thể sử dụng chúng một cách linh hoạt cùng với dữ liệu không gian để đưa ra những kết quả đáp ứng với mục đích của người sử dụng. Trong bài này chúng tôi sẽ giới thiệu một số thao tác đối với một cơ sở dữ liệu đã có sẵn. Thể hiện bản đồ United State.[Giống như mở bản đồ World trong bài 1] I. Mở bảng dữ liệu thuộc tính Trong GIS, mỗi lớp dữ liệu bản đồ đều có một bảng thuộc tính thể hiện thông tin thuộc tính của các dối tượng trên lớp bản đồ đó. Để mở bảng thuộc tính của lớp US States chúng ta làm như sau: 1. Bấm chuột trái vào tên của lớp US States 2. Kích chuột vào nút Open Theme Table Trên màn hinh xuất hiện bảng thuộc tính Attribute of US State II. Kết nối các bảng 9 1. Kích hoạt cửa sổ Project 2. Chọn mục Table -> kích vào nút Add. Vào thư mục D:\ thuctap_GIS\qstart. Chọn file sales.dbf. 3. Chọn OK Trên màn hình bây giờ có hai bảng thuộc tính, chúng ta sẽ kết nối dữ liệu từ bảng Sales.dbf sang bảng Attribute of US State thông qua trường chung [trường khoá] của 2 bảng đó. Có thể lúc này bạn không thể nhìn thấy cả hai bảng, bạn kích vào menu Window chọn Tile, lúc đó bạn sẽ thấy các cửa sổ đang mở cùng hiện lên trên màn hình. Chọn trường State của bảng Sales.dbf 4. Chọn trường State_Ab của bảng Attribute of US State. 5. Kích vào nút Join . Dữ liệu từ bảng Sales.dbf sẽ xuất hiện ở bảng Attribute of US State III. Tìm kiếm dữ liệu 1. Kích vào nút Query Bulder . Hộp hội thoại xuất hiện 2. Nhập biểu thức điều kiện vào hộp hội thoại Ví dụ: [ [State_name] = "Washington" ] 3. Bấm chuột vào New Set 10Hoặc tìm những dòng dữ liệu thỏa mãn điều kiện: Total>=300000 Nhập biểu thức điều kiện [ [Total] >= 300000 ] 4. Bấm chuột vào New Set Đóng hộp hội thoại 5. Kích vào nút để đưa toàn bộ các dòng dữ liệu được chọn lên trên cùng của bảng IV. Sắp xếp dữ liệu Muốn sắp xếp dữ liệu theo một cột nào đó, kích chuột vào tên cột đó rồi kích chuột vào nút công cụ nếu muốn sắp xếp tăng dần và nút nếu muốn sắp xếp giảm dần V. Thống kê dữ liệu - Kích chuột vào trường cần thống kê trong bảng - Vào menu Field - Chọn Statistics. Lúc đó sẽ xuất hiện bảng thống kê về Sum, Count, Mean, Maximum, Minimum, Standard Deviation VI. Thay đổi cách hiển thị dữ liệu - Kích đúp chuột vào lớp US State - Trong thanh cuốn của Legend Type của hộp thoại khi kéo xuống chọn Unique Value - Trong hộp Value Field chọn trường State_name - Kích chuột trái vào từng biểu tượng của từng bang để chọn màu sắc cho chúng - Kích vào Apply Bạn cũng có thể thể hiện bằng phương pháp khác: -Trong thanh cuốn của Legend Type của hộp thoại khi kéo xuống chọn Graduate Color, - Trong hộp Value Field chọn trường Total - Kích vào Apply Bạn hãy thử với cách thể hiện khác nữa trong mục Legend Type. Mỗi cách thể hiện sẽ cho ta một cách trình bày dữ liệu phù hợp với từng trường hợp cụ thể. 11BÀI 3: TẠO CƠ SỞ DỮ LIỆU Bài này giới thiệu cho các bạn cách tạo một cơ sở dữ liệu địa lý bào gồm cả dữ liệu không gian và dữ liệu thuộc tính, hoặc cập nhật vào một dữ liệu có sắn. Tại cửa sổ Project, chọn menu View => Kích vào nút New 1. Đặt thông số cho View - Chọn Menu View=> Properties. Hộp thoại xuất hiện - Trong mục Name đặt tên View [ví dụ: TrauQuy] Trong hộp Creator đánh tên người tạo View [ví dụ: Nga] - Chọn Map Units [Đơn vị bản đồ]: Meters - Chọn Distance Units[ Đơn vị khoảng cách]: Kilometers - Bấm chuột trái vào Projection, xuất hiện hộp thoại - Chọn Standard - Trong mục Category chọn Projection of the World - Trong mục Type chọn Geographic - Chọn OK để đóng hộp thoại Projection - Chọn OK để đóng hộp thoại View Properties 2. Tạo dữ liệu không gian - Từ menu View, chọn New Theme. Hộp thoại hiện ra - Nếu muốn tạo lớp điểm thì tại hộp Feature Type chọn Point Nếu muốn tạo lớp đường thì tại hộp Feature Type chọn Line Nếu muốn tạo lớp vùng thì tại hộp Feature Type chọn Polygon - Chọn OK. Một hộp hội thoại nữa hiện ra - Ở hộp thoại này, nhập tên cho lớp dữ liệu vào hộp File Name [Chú ý: Chọn đúng thư mục của mình VD: D:\thuctap_GIS\nhom *] - Chọn OK - Chọn Start Editting trong menu Theme [nếu có] 12 - Sau đó chọn công cụ vẽ thích hợp để vẽ: Vẽ các đối tượng điểm Vẽ các đối tượng đường thẳng Vẽ các đối tượng đường tự do Vẽ đối tượng hình chữ nhật Vẽ đối tượng hình tròn Vẽ các đối tượng đa giác tự do Công cụ chỉnh sửa các đối tượng Các bạn hãy tạo và vẽ gồm 3 lớp: lớp điểm, lớp đường và lớp vùng. Chú ý: Để vẽ các đối tượng vào bản vẽ mà không gây nên lỗi, thường chúng ta phải dùng chế độ Snap [bắt dính điểm], và cách khai báo snap như thế nào sẽ được trình bày ở phần tiếp theo. * Thiết lập chế độ Snap - Kích vào tên của lớp đang làm việc - Kích vào nút Theme Properties Chọn mục Editing trong hộp thoại : Trong phần Snapping, đánh dấu vào General, nhập giá trị Snap vào hộp Tolerance [VD: 10] Chọn OK Lúc đó trên màn hình xuất hiện nút Kích vào nút bấm lên màn hình, giữ chuột và kéo con trỏ đến độ lớn snap bạn muốn. Lúc đó chúng ta có thể tiến hành vẽ các đối tượng như mong muốn. 3. Tạo dữ liệu thuộc tính Ở phần trên chúng ta đã tạo được dữ liệu không gian, nhưng chưa có thuộc tính, trong phần này chúng ta sẽ học cách tạo bảng thuộc tính cho lớp dữ liệu không gian trên cũng như cách tạo một bảng dữ liệu mới. a. Tạo bảng thuộc tính của bản đồ - Kích chuột vào một trong các lớp dữ liệu vừa tạo ở trên - Bấm vào nút Open Theme Table 13- Chọn Start Editting trong menu Table [nếu có] - Vào menu Edit, chọn Add field - Đánh tên trường vào mục Name, kiểu trường vào mục Type và độ rộng trường vào mục Width [Nếu kiểu trường là Number , phải nhập số sau dấu phẩy vào mục Decimal Place] Muốn thêm trường tiếp theo, chúng ta lại vào menu Edit chọn Add Field và làm tương tự. - Sau khi thêm các trường như ý, chúng ta tiến hành nhập dữ liệu vào bảng, dùng nút bấm vào từng ô trong bảng để nhập dữ liệu - Nhập xong dữ liệu thuộc tính cho các đối tượng trên bản đồ, vào menu Theme, chọn Stop Editing. - Chọn OK để lưu lại bảng dữ liệu vừa mới tạo b. Tạo bảng dữ liệu mới - Từ cửa sổ Project, chọn mục Table-> Chọn New - Chọn thư mục D:\ thuctap_GIS\nhom *, đặt tên cho bảng vào mục File name, chọn vào OK - Vào menu Edit, chọn Add field - Đánh tên trường vào mục Name, kiểu trường vào mục Type và độ rộng trường vào mục Width [Nếu kiểu trường là Number , phải nhập số sau dấu phẩy vào mục Decimal Place] Muốn thêm trường tiếp theo, chúng ta lại vào menu Edit chọn Add Field và làm tương tự. Muốn thêm bản ghi [dòng], vào menu Edit chọn Add Record hoặc Ctrl+A. Dùng nút bấm vào từng ô trong bảng để nhập dữ liệu - Nhập xong dữ liệu thuộc tính cho các đối tượng trên bản đồ, vào menu Theme, chọn Stop Editing. - Chọn OK để lưu lại bảng dữ liệu vừa mới tạo. c. Xóa trường - Vào menu Table chọn Start editing [nếu có] - Kích chuột vào trường cần xóa - Vào menu Edit chọn Delete Field - Vào menu Table chọn Stop Editing để kết thúc quá trình chỉnh sửa dữ liệu - Xuất hiện hộp thoại yêu cầu khẳng định: có chắc là muốn xóa trường mày không? d. Xóa dòng [bản ghi] - Vào menu Table chọn Start editing [nếu có] - Kích chuột vào dòng cần xóa - Vào menu Edit chọn Delete Records - Vào menu Table chọn Stop Editing để kết thúc quá trình chỉnh sửa dữ liệu 14- Xuất hiện hộp thoại yêu cầu khẳng định: có muốn lưu lại những thay đổi của bảng dữ liệu không? e. Tính diện tích cho các đối tượng - Tạo một cột mới DIENTICH trong bảng thuộc tính của lớp vùng có Kiểu Number Width>10, Decimal Place: 4 - Kích chuột vào tên cột DIENTICH - Trên thanh công cụ kích chuột vào nút Calculate - Nhập công thức tính diện tích là: [Shape].returnarea e. Tính chiều dài cho các đối tượng - Tạo một cột mới CHIEUDAI trong bảng thuộc tính của lớp đường có Kiểu Number Width>10, Decimal Place: 4 - Kích chuột vào tên cột CHIEUDAI - Trên thanh công cụ kích chuột vòa nút Calculate - Nhập công thức tính diện tích là: [Shape].returnlength Bài tập: - Hãy tạo 3 lớp dữ liệu Diem.shp [dạng điểm]; Duong.shp [Dạng đường]; và vung.shp [dạng vùng] - Hãy tạo 3 bảng dữ liệu tương ứng với 3 lớp dữ liệu trên - Thay đổi cách thể hiện cho các dữ liệu ở ba lớp dữ liệu trên: màu sắc, lực nét và hình dạng, với các cách thể hiện Unique value, Graduate Color,…. - Gán nhãn cho bản đồ 15BÀI 4: NHẬP DỮ LIỆU TỪ CÁC PHẦN MỀM KHÁC VÀO ARCVIEW Mục đích: Làm quen với cách nhập dữ liệu vào ArcView từ các file CAD Drawing, tức là các file *.DWG; *.DXF; *.DGN. - Khởi động ArcView và Extension CAD Reader - Tạo mới hoặc Open một Project - Từ menu File chọn Extension , kích chuột để khởi động mục CAD Reader - Chọn OK - Tạo mới một View - Trong cửa sổ Project chọn mục View - Kích vào nút New - Chọn OK 1. Nhập dữ liệu từ định dạng file MicroStation *.dgn - Kích chuột vào nút công cụ Add Theme - Trên hộp thoại Data Source Type chọn kiểu dữ liệu Feature Data Source - Trong thư mục D:\Thuctp_GIS\Landcn, nhắp chuột trái vào biểu tượng bên cạnh file Landcn - Chọn polygon Làm tương tự như thế chúng ta có thể chuyển các dữ liệu từ các dạng khác như *. DWG, * DXF, file dữ liệu của ARC/INFO vào ArcView. 2. Nhập dữ liệu dạng *.tif vào ArcView - Vào menu File chọn Extension - Kích chuột vào mục TIFF 6.0 Image Support - Từ cửa sổ Project mở một View mới - Kích chuột vào nút công cụ Add Theme - Trên hộp thoại Data Source Type chọn kiểu dữ liệu Image Data Source - Tìm đến file cần tìm và kích chuột vào OK. Lúc đó trên cửa sổ View xuất hiện file Tiff 163. Nhập dữ liệu dạng bảng biểu vào ARCVIEW - Từ cửa sổ Project, chọn mục Table - Kích chuột vào nút Add Trªn hép tho¹i List Files of Type chän kiÓu d÷ liÖu cÇn nhËp. • dBASE [*.dbf ] : cho file dbf • INFO: cho file dBASE INFO format [ARC / INFO] • Delimited Text [*.txt]: cho file d¹ng Text [*.txt] - Chọn file cần tìm [Ví dụ: Chọn file sale.dbf trong thư mục D:\thuctap_GIS\qstart] - Chọn OK. *. Nhập dữ liệu từ cơ sở dữ liệu SQL - Kích hoạt cửa sổ Project - Vào menu project - Chọn SQL connect, xuất hiện hộp thoại - Nhập các thông tin cho các mục Select, From, Where. - Chọn Query - Các thông tin tìm được theo câu lệnh SQL sẽ được đưa vào ArcView. 17BÀI 5: TẠO TRANG IN VÀ BIÊN TẬP TRANG IN TRONG ARCVIEW Trang in là trang dùng để trình bày nội dung bản đồ số để in ra bản đồ trên giấy 1. Cách tạo một trang in Khi chúng ta đang có một bản đồ trong một View, muốn tạo một trang in cho bản đồ đó cần làm những bước sau: - Từ menu View chọn Layout, xuất hiện hộp thoại Template Manager. - Chọn chiều đặt giấy Landscape [ngang] hoặc Portrait [dọc]. - Bấm OK - Xuất hiện cửa sổ Layout 2. Chọn khổ giấy - Trên thanh menu chính, chọn Layout => Page Setup, xuất hiện hộp thoại Page Setup. - Trong hộp thoại Page Size chọn khổ giấy A3 - Đặt khoảng cách trên, dưới, trái phải cho giấy trong hộp Top, Bottom, Left, và Right. - Đặt chất lượng in trong hộp Output Resolution: High - Bấm OK - Nhấn vào công cụ Zoom to page trên thanh công cụ để view toàn bộ trang in trên màn hình. 3. Đặt tỷ lệ cho bản đồ cần in - Kích đúp chuột vào phần bản đồ cần in, xuất hiện hộp thoại View Frame Properties - Trong hộp Scale chọn User Specified Scale - Nhập tỷ lệ cần in vào hộp text bên dưới - Bấm OK - Sau đó dùng chuột bấm chọn bản đồ cần in rồi đặt con trỏ về vị trí các góc đối tượng sao cho con trỏ hình mũi tên. Dùng con trỏ để căn chỉnh vị trí bản đồ về giữa trang in. 4. Tạo khung ngoài cho bản đồ in - Chọn bản đồ 18- Bấm chuột vào công cụ Neatline - Xuất hiện hộp thoại Neatline Setting - Đánh dấu vào Place around the selected graphic - Trong hộp Width[pts] chọn 1.5 - Đặt khoảng cách giữa khung và bản đồ vào hộp Top, Bottom, Left và Right - Bấm OK 5. Biên tập tên bản đồ - Trên thanh công cụ của ArcView chọn công cụ sau đó đặt con trỏ vào vị trí cần đánh tên bản đồ. Xuất hiện hộp thoại Text Properties. - Đánh tên bản đồ rồi ấn OK - Chọn tên bản đồ rồi sau đó trên thanh menu chính chọn Window => show symbol window. - Chọn kiểu chữ, kích thước và màu sắc cho tên bản đồ. - Làm tương tự như vậy đối với chữ ghi chú là tỷ lệ bản đồ, chú dẫn bản đồ 6. Biên tập thước tỷ lệ Khi mới tạo trang in bao giờ phần mềm cũng tự tạo cho bạn một thước tỷ lệ. Nếu bạn chấp nhận được thước tỷ lệ đó thì bạn lựa chọn vị trí đặt thước, nếu không bạn xóa bỏ và tạo mới một thước tỷ lệ theo ý bạn. Cách tạo như sau: - Trên thanh công cụ của ArcView chọn công cụ view frame kéo dài xuống chọn đến công cụ Scale Bar frame - Đặt con trỏ, vào vị trí cần đặt thước tỷ lệ, xuất hiện một hộp thoại Scale Bar Properties - Lựa chọn kiểu thước trong hộp Style - Đặt khoảng cách cho đốt thước thứ nhất và các đốt thước còn lại trong hộp Interval và intervals - Đặt khoảng phân chia về phía bên trái. - Bấm Ok 7. Biên tập ký hiệu chỉ hướng Khi mới tạo trang in bao giờ phần mềm cũng tự tạo 19cho bạn một ký hiệu chỉ hướng. Nếu bạn chấp nhận đượ ký hiệu chỉ hướng đó thì bạn lựa chọn vị trí đặt ký hiệu chỉ hướng, nếu không bạn xóa bỏ và tạo mới ký hiệu chỉ hướng theo ý của bạn. Cách tạo như sau: - Trên thanh công cụ của ArcView chọn công cụ view frame kéo dài xuống chọn đến công cụ North Arrow - Đặt con trỏ vào vị trí cần đặt ký hiện hướng, xuất hiện hộp thoại North Arrow Manager - Lựa chọn kiểu thể hiện hướng - Đặt góc quay cho ký hiệu trong hộp Rotation Angle - Bấm OK 8. Biên tập bảng chú giải Khi mới tạo trang in bao giờ phần mềm cũng tự tạo cho bạn một bảng chú thích. Nếu bạn chấp nhận được bảng chú thích đó thi bạn lựa chọn vị tri đặt bảng chú thích. Nếu không bạn xoa bỏ và tạo mới một bảng cú thích theo ý bạn. Cách tạo như sau: - Trên thanh công cụ của ArcView chọn công cụ view frame kéo dài xuống chọn đến công cụ Legend Frame - Đặt con trỏ vào vị trí cần đặt bảng chú dẫn, xuất hiện hộp thoại Legend Frame Properties - Đặt chế độ hiển thị cho bảng chú dẫn trong hộp Display - Chọn chất lượng hiển thị cho bảng chú dẫn trong hộp Qualit - Bấm Ok - Bảng chú thích lúc này thể hiện là một khối không thay đổi nội dung của đối tượng. Muốn thay đổi nội dung của các đối tượng trong bảng chú thích bạn làm như sau: - Lựa chọn bảng chú dẫn - Trên thanh menu chính chọn Graphics=>Simplify - Lựa chọn đối tượng cần chỉnh sửa để chỉnh sửa. Nếu là các ký hiệu bạn kích đúp chuột vào biểu tượng để chọn lại kiểu, kích thước và màu sắc cho ký hiệu. Nếu là chữ ghi chú bạn kích đúp chuột vào chứ ghi chú đó để sửa lại nội dung của chữ và lựa chọn chữ rồi vào window=>show symbol window trên thanh menu chính để chọn lại kiểu, kích thước và màu sắc của chữ. - Sau khi chỉnh sửa xong các đối tượng trong bảng chú dẫn, bạn dùng chuột lựa chọn toàn bộ các đối tượng đó rồi vào Window=> Group để nhóm tất cả các đối tượng đó thành một nhóm 9. Cách tạo mới một bảng biểu hiển thị trên trang in 20- Trên thanh công cụ của ArcView chọn công cụ view frame kéo dài xuống chọn đến công cụ Table Frame - Đặt con trỏ vào vị trí để bảng biểu, xuất hiện hộp thoại Table Frame properties - Chọn chế độ hiển thị bảng biểu trong hộp Display - Chọn chất lượng hiển thị cho bảng biểu trong hộp Quality 10. Cách tạo mới một đồ thị hiển thị trên trang in - Trên thanh công cụ của ArcView chọn công cụ view frame kéo dài xuống chọn đến công cụ Chart Frame - Đặt con trỏ vào vị trí để bảng biểu, xuất hiện hộp thoại Chart Frame properties - Chọn chế độ hiển thị biểu đồ trong hộp Display - Chọn chất lượng hiển thị cho biểu đồ trong hộp Quality 11. In bản đồ Sau khi biên tập hoàn chỉnh bản đồ, tiến hành in bản đồ - Trên thanh menu chọn File=> Print, xuất hiện hộp thoại Print - Chọn Setup xuất hiện hộp hội thoại Print Setup - Lựa chọn máy in trong hộp Name - Đặt khổ giấy in trong hộp Size - Đánh dấu vào Landscape - Bấm OK 21BÀI 6: KHẢ NĂNG CHỒNG GHÉP BẢN ĐỒ TRONG ARCVIEW Phần mềm ARCVIEW đã được nhiều nơi trên Thế giới và ở nước ta ứng dụng vào nhiều các lĩnh vực khác nhau trong quản lý tài nguyên thiên nhiên. Trong lĩnh vực quản lý đất đai ARCVIEW cung cấp các công cụ rất hiệu quả trong việc xử lý số liệu và tiết kiệm được nhiều thời gian cho người sử dụng. Trong bài này chúng tôi chỉ giới thiệu một số ứng dụng đơn giản, sau đó khi người học đã nắm được cơ bản các chức năng xử lý của ARCVIEW và có thể tự mình tìm ra những ứng dụng của nó vào các lĩnh vực khác. Mục đích: Ứng dụng khả năng chồng ghép bản đồ trong việc xây dựng bản đồ đơn vị đất đai Đầu tiên, để làm việc này người học phải vận dụng những kiến thức từ bài trước để tạo một dữ liệu không gian và dữ liệu thuộc tính [VD: như lớp dữ liệu dưới đây] Ngoài ra người học cũng phải có kiến thức về đánh giá đất mới có thể hiểu được người ta tạo bản đồ đơn vị đất đai dựa trên cơ sở nào. Ở đây chúng tôi chỉ lấy ví dụ xây dựng bản đồ đơn vị đất đai dựa trên 3 chỉ tiêu là Mùn, pH và chế độ nước. Các bước tiến hành: Cách tạo các bản đồ đơn tính: 1. Kích hoạt cửa sổ view và lớp bản đồ. 2. Chọn Convert to shapefile trong menu Theme 3. Đặt tên cho lớp mới [VD: mùn.shp], sau khi chọn OK, một hộp thoại hiện ra hỏi bạn rằng có thêm lớp mới tạo vào View đang hiện hành hay không. 4. Chọn Yes 225. Một lớp bản đồ Mun.shp sẽ xuất hiện trên TOC 6. Kích hoạt lớp Mun.shp. Sau đó kích đúp vào tên của lớp Mun.shp Một hộp hội thoại hiện ra. 7. Tại hộp Legend Type chọn Graduated Color để chọn kiểu màu sắc 8. Tại hộp Classification Field chọn trường thể hiện [ví dụ: mùn] 9. Tại hộp Color Ramps các bạn có thể chọn các gam màu khác nhau cho các lớp dữ liệu. 10. Sau khi chọn được màu thích hợp, chọn Apply Lúc đó lớp mun.shp trên bản đồ được gọi là bản đồ đơn tính mùn Làm tương tự như thế đối với các thuộc tính khác chúng ta sẽ có một loạt các bản đồ đơn tính khác cần thiết. [như bản đồ pH, bản đồ chế độ nước ] Tạo bản đồ đơn vị đất đai: Trong GIS có rất nhiều cách chồng ghép bản đồ. ở đây chúng tôi chỉ giới thiệu một cách xây dựng bản đồ đơn vị đất đai từ bảng thuộc tính. 1. Từ bảng thuộc tính của bản đồ, chúng ta kích vào tên của trường DVDD 2. Chọn nút Hộp hội thoại hiện ra: 3. Nhập điều kiện vào hộp thoại [VD: với mùn=1.2 and pH=4.5 and chế độ nước= 1 thì DVDD=2] 4. Bấm vào New Set 5. Đóng hộp thoại lại, chọn Calculate từ menu Field 6. Nhập giá trị đơn vị đất đai thích hợp vào hộp thoại 23[trong ví dụ này chúng ta nhập 2] 7. Chọn OK Làm tượng tự như thế với các đơn vị đất đai khác cho đến khi nào cột đơn vị đất đai đều có giá trị. 8. Lúc này DVDD là một cột của bảng thuộc tính, làm tương tự như tạo bản đồ đơn tính ta sẽ được bản đồ đơn vị đất đai Ngoài ra, chúng ta có thể chồng xếp các bản đồ đơn tính bằng chức năng Intersect của GeoProcessing wizard… Các chức năng trong GeoProcessing wizard … trong thực đơn View được tích hợp thành một Extension có tên là GeoProcessing. Vào menu File chọn Extension đánh dấu vào hộp nhỏ trước mục GeoProcessing để khởi động nó. GeoProcessing wizard …. cung cấp 6 chức năng chính để xử lý và phân tích thông tin từ nhiều lớp thông tin [Theme] khác nhau. Cụ thể là: - Dissolve [Dissolve feature based on an attributes]: Kết hợp các đối tượng đề nhau có cùng giá trị thành một đối tượng. Ví dụ như khi thành lập bản đồ hiện trạng sử dụng đất từ bản đồ địa chính bạn có thể sử dụng công cụ này để nhập các thửa đất kề nhau có cùng mục đích sử dụng [VD: đất thổ cư] thành một đối tượng [đất ở] - Merge [Merge theme together]: Ghép hai hoặc nhiều lớp bản đồ thành một lớp [một shapefile]. Theme mới sẽ chứa đựng nội dung của tất cả các theme đầu vào [cả thông tin không gian và thông tin thuộc tính] - Clip [Clip one theme based on another]: Chức năng này cho phép tạo ra một Shapefile mới mà những đối tượng trong đó được tính toán chồng lớp từ 2 theme đầu vào [Input Theme] hay nói cách khác là cắt các đối tượng của theme đầu vào [Input theme] chỉ giữ lại phần nằm trong đường bao của các đối tượng trong Clip theme. Clip theme phải là một theme chứa các đối tượng dạng vùng [polygon] Input theme có thể chứa các đối tượng là Polygon [vùng], Line [đường] hoặc Point [điểm] 24Những đối tượng trong Theme mới sẽ có cùng kiểu đối tượng như Theme đầu vào [cả về các đối tượng không gian và thuộc tính của chùng], không chứa các đối tượng của lớp Clip Theme - Intersect [Intersect two theme] Giao nhau giữa các đối tượng trên 2 theme khác nhau tạo thành một đối tượng mới [nhỏ hơn] có tất cả các thuộc tính của 2 theme. Theme dùng để Overlay phải là Polygon, những polygon này sẽ dùng để cắt [split] các đối tượng trong Input Theme. Chỉ những diện tích có cả trên Overlay theme và Input theme [giao nhau] mới được tạo ra trên Output theme. Những đối tượng trên Input Theme có thể là polygon hoặc Line Những đối tượng trong Theme mới sẽ cùng kiểu đối tượng như những đối tượng của thêm đầu vào [ cả thông tin không gian và thông tin thuộc tính] nhưng sẽ bị cắt nhỏ ra theo Overlay Theme. - Union [Union two themes]: Chức năng Union cho phép tạo ra 1 theme mới được chồng lớp từ 2 theme polygon. Khác với công cụ Intersect, công cụ Union không cắt các đối tượng của Input Theme theo ranh giới trong Overlay Theme, Output theme sẽ chứa đựng đối tượng trong cả 2 theme đầu vào [đối tượng bị cắt nhỏ] - Assign data by location [Spatial Join]: Dựa trên mối quan hệ không gian giữa các đối tượng trên 2 theme, chức năng này cho phép kết nối các bảng thuộc tính lại với nhau thông qua các trường khóa chung. Khí đó trong dữ liệu bảng thuộc tính kết quả sẽ chứa tất cả các trường dữ liệu của các lớp đầu vào. 25 PHẦN II: MỘT SỐ BÀI TẬP ỨNG DỤNG BÀI 7: TẠO VÙNG ĐỆM Mục đích: Dùng phần mềm ArcView, xác định những bản [làng] nằm trong vòng 1km kể từ nguồn nước cố định. Mô tả dữ liệu: Đơn vị bản đồ: m Lớp dữ liệu Mô tả Các biến Hydrology Nguồn nước trong vùng nghiên cứu VI. Intermittent VII. Permanent Villages Vị trí các bản của vùng nghiên cứu Id- Mã của bản Pop: Dân số Pop18: Dân số65 tuổi Elevation Độ cao Value: Độ cao [m] Count: Số lượng Các bước tiến hành: Bước 1: Khởi động ArcView Vào menu File, chọn Extention, đánh dấu vào Spatial Analyst Bước 2: Mở Project Vào menu File, chọn Open Project, trong thư mục D:\Thuctap_GIS\mod3data, mở project có tên mod3gis.apr. Lúc đó chúng ta sẽ nhìn thấy một cửa sổ Project có 5 bài tập từ Lesson 1 đến Lesson 5 Bước 3: Kích đúp vào Lesson1 trong cửa sổ project. Trong cửa sổ của Lesson1 chúng ta có 3 lớp dữ liệu như phần mô tả dữ liệu ở trên Kích hoạt lớp dữ liệu Hydrology trong TOC - Kích vào nút để mở cửa sổ Query Builder