09/07/2015
Dậy thì là giai đoạn cơ thể thay đổi cả về thể chất và tâm lý để chuyển từ một đứa trẻ thành người trưởng thành. Quá trình này thường bắt đầu xuất hiện ở lứa tuổi 8-13 đối với bé gái và 9-14 đối với bé trai.
[Ảnh minh hoạ. Nguồn: Internet]
Dậy thì được coi là sớm nếu xuất hiện trước 8 tuổi [bé gái] và 9 tuổi [bé trai]. Quá trình này được coi là muộn nếu chưa bắt đầu ở tuổi 13 [nữ] và tuổi 14 [nam]. Những nghiên cứu gần đây cho thấy, dậy thì xuất hiện ngày càng sớm hơn, đặc biệt là ở các bé gái.
Dậy thì bao gồm sự tăng trưởng nhanh của cơ và xương, sự thay đổi hình dáng và kích thước cơ thể cùng với sự hình thành khả năng sinh sản.
Dậy thì ở bé gái
Quá trình này thường bắt đầu khi các bé được 10,5 tuổi.
- Dấu hiệu đầu tiên là ngực phát triển. Ngực nhú lên thành những cục nhỏ dưới núm vú, ở một hoặc cả hai bên. Những cục này có thể cứng và có kích thước khác nhau. Thời điểm này trẻ thường bắt đầu cao nhanh.
- Sau khoảng 6 tháng, lông mu xuất hiện [mặc dù ở một số trẻ, mọc lông mu lại là biểu hiện đầu tiên của dậy thì], rồi đến lông nách.
- Trong vài năm tiếp theo, ngực tiếp tục lớn lên, lông mu và cơ quan sinh dục ngoài tăng trưởng dần dần, dẫn tới kỳ kinh nguyệt đầu tiên. Thay đổi này thường xuất hiện vào 12,5 – 13 tuổi, khoảng 2 năm sau khi bắt đầu dậy thì.
- Cơ thể tiếp tục phát triển và toàn bộ quá trình dậy thì hoàn tất sau 3-4 năm, với ngực, quầng vú và lông mu phát triển như ở người lớn.
- Trong giai đoạn dậy thì, các bé gái thường cao trung bình 7 – 8 cm/năm, và đạt đỉnh điểm khi kỳ kinh đầu tiên xuất hiện. Trẻ thường dừng cao khoảng 2 năm sau khi có kinh.
Dậy thì ở bé trai
Quá trình này thường bắt đầu muộn hơn ở con trai, trung bình là 11,5 – 12 tuổi.
- Dấu hiệu dậy thì đầu tiên là tăng kích thước tinh hoàn.
- Vài tháng sau, lông mu bắt đầu mọc.
- Lông mu, lông nách, tinh hoàn và dương vật tiếp tục phát triển.
- Nam đạt tốc độ tăng chiều cao tối đa chậm hơn nữ 2-3 năm. Hiện tượng này thường bắt đầu bằng bàn tay và bàn chân to ra, rồi đến cánh tay và cẳng chân, thân và ngực phát triển.
Những thay đổi khác bao gồm giọng trầm hơn, cơ bắp to lên, có khả năng cương cứng và xuất tinh [đặc biệt là xuất tinh tự nhiên, còn gọi là ‘giấc mơ ướt’]. Ở một số em trai, ngực có thể phát triển.
- Những thay đổi trên vẫn tiếp tục, quá trình dậy thì hoàn thành sau 3-4 năm với lông mu, tinh hoàn và dương vật đạt kích thước như ở người lớn. Tiếp theo ngực và râu phát triển.
- Các bé trai đạt tốc độ tăng trưởng cao nhất chậm hơn các bạn gái, thường là khi lên 14 tuổi.
Dậy thì ở cả hai giới đều liên quan tới ra mồ hôi nách, cơ thể có mùi, nổi mụn trứng cá.
* Những mốc thời gian nói trên chỉ mang tính tương đối, mỗi trẻ có nhịp độ phát triển riêng.
BS Trần Thu Thủy
Dậy thì sớm trung ương
Nguyên nhân của loại dậy thì sớm này thường không thể được xác định.
Ở tuổi dậy thì sớm, quá trình dậy thì bắt đầu quá sớm. Thời gian của các bước trong quy trình là bình thường. Đối với phần lớn trẻ em mắc bệnh này, không có vấn đề y tế tiềm ẩn và không có lý do xác định cho việc dậy thì sớm.
Trong một số ít trường hợp, dậy thì sớm trung ương có thể được gây ra bởi:
- Một khối u trong não hoặc tủy sống [hệ thống thần kinh trung ương]
- Một khiếm khuyết trong não hiện tại khi sinh, chẳng hạn như tích tụ chất lỏng dư thừa [tràn dịch não] hoặc một khối u không ung thư [hamartoma]
- Bức xạ đến não hoặc tủy sống
- Tổn thương não hoặc tủy sống
- Hội chứng McCune-Albright - một bệnh di truyền hiếm gặp ảnh hưởng đến xương và màu da và gây ra các vấn đề về nội tiết tố
- Tăng sản thượng thận bẩm sinh - một nhóm các rối loạn di truyền liên quan đến sản xuất hormone bất thường của tuyến thượng thận
- Suy giáp - một tình trạng mà tuyến giáp không sản xuất đủ hormone
Dậy thì sớm ngoại vi
Estrogen hoặc testosterone trong cơ thể con bạn gây ra loại dậy thì sớm.
Tuổi dậy thì ngoại biên ít gặp hơn xảy ra mà không có sự tham gia của hormone trong não của bạn [GnRH] thường kích hoạt sự bắt đầu dậy thì. Thay vào đó, nguyên nhân là giải phóng estrogen hoặc testosterone vào cơ thể vì các vấn đề với buồng trứng, tinh hoàn, tuyến thượng thận hoặc tuyến yên.
Ở cả bé gái và bé trai, những điều sau đây có thể dẫn đến dậy thì sớm ngoại biên:
- Một khối u ở tuyến thượng thận hoặc trong tuyến yên tiết ra estrogen hoặc testosterone
- Hội chứng McCune-Albright, một rối loạn di truyền hiếm gặp ảnh hưởng đến màu da và xương và gây ra các vấn đề về nội tiết tố
- Tiếp xúc với các nguồn estrogen hoặc testosterone bên ngoài, chẳng hạn như kem hoặc thuốc mỡ
Ở trẻ gái, dậy thì sớm ngoại vi cũng có thể liên quan đến:
- U nang buồng trứng
- Khối u buồng trứng
Ở trẻ trai, dậy thì sớm ngoại vi cũng có thể được gây ra bởi:
- Một khối u trong các tế bào tạo ra tinh trùng [tế bào mầm] hoặc trong các tế bào tạo ra testosterone [tế bào Leydig].
- Một rối loạn hiếm gặp được gọi là tình trạng gia đình có quan hệ tình dục độc lập với gonadotropin, gây ra bởi một khiếm khuyết trong gen, có thể dẫn đến việc sản xuất sớm testosterone ở trẻ trai, thường ở độ tuổi từ 1 đến 4.
Các nguyên nhân gây ảnh hưởng
Mặc dù chúng không nhất thiết phải gây ra, một số yếu tố dường như có liên quan đến dậy thì sớm. Chúng bao gồm:
- Giới tính. Con gái có khả năng dậy thì sớm gấp 10 lần so với con trai.
- Di truyền học. Thỉnh thoảng, dậy thì sớm có thể được kích hoạt bởi các đột biến gen kích hoạt giải phóng hormone giới tính. Hầu hết những đứa trẻ này thường có cha mẹ hoặc anh chị em có bất thường di truyền tương tự.
- Béo phì. Một số nghiên cứu đã chỉ ra mối liên quan giữa béo phì ở các cô gái trẻ và tăng nguy cơ dậy thì sớm. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu không biết làm thế nào liên kết trực tiếp. Béo phì dường như không liên quan đến dậy thì sớm ở trẻ trai.
Hậu quả của dậy thì sớm
Đối với trẻ em, dậy thì sớm có thể gây ra các vấn đề về thể chất và cảm xúc. Chúng bao gồm:
- Chiều cao thấp: Trong khi những đứa trẻ bị dậy thì sớm thường cao so với tuổi của chúng, thì một số người lại trở nên thấp bé khi trưởng thành. Tại sao? Khi tuổi dậy thì kết thúc, sự tăng trưởng dừng lại. Vì tuổi dậy thì sớm kết thúc sớm hơn so với tuổi dậy thì bình thường, những đứa trẻ này ngừng phát triển ở độ tuổi sớm hơn - và đôi khi, kết quả cuối cùng có thể là một chiều cao ngắn hơn so với những gì chúng có.
- Vấn đề hành vi. Một số nghiên cứu đã tìm thấy mối liên quan giữa dậy thì sớm và các vấn đề hành vi, đặc biệt là ở trẻ chậm phát triển. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng bằng chứng yếu.
- Stress. Ngay cả khi điều đó xảy ra với những đứa trẻ 12 tuổi trung bình, tuổi dậy thì có thể là một thời gian khó hiểu. Nó có thể là tất cả những căng thẳng hơn đối với trẻ nhỏ với dậy thì sớm. Họ có thể cảm thấy lúng túng về việc trông khác với các đồng nghiệp của họ. Kinh nguyệt sớm có thể gây khó chịu cho những cô gái từ 9 tuổi trở xuống - hoặc chậm phát triển. Cha mẹ có thể giúp đỡ bằng cách giáo dục con cái về những thay đổi mà chúng nên mong đợi.
- Những rủi ro khác: Một số nghiên cứu đã tìm thấy mối liên hệ giữa dậy thì sớm ở trẻ gái và tăng nguy cơ ung thư vú sau này trong đời. Tuy nhiên, bằng chứng không rõ ràng.
Dậy thì sớm được điều trị như thế nào?
Nếu con bạn bị dậy thì sớm, bác sĩ có thể giới thiệu bạn đến bác sĩ nội tiết nhi khoa [một bác sĩ chuyên về tăng trưởng và rối loạn nội tiết tố ở trẻ em] để điều trị.
Mục tiêu điều trị là:
- ngăn chặn hoặc thậm chí đảo ngược sự phát triển tình dục
- ngăn chặn sự phát triển nhanh chóng và trưởng thành xương có thể dẫn đến tầm vóc trưởng thành ngắn hoặc bắt đầu giai đoạn sớm
Tùy thuộc vào nguyên nhân, có hai cách tiếp cận có thể điều trị:
- điều trị nguyên nhân cơ bản hoặc bệnh
- hạ thấp nồng độ hormone giới tính cao bằng thuốc để ngăn chặn sự phát triển giới tính
Đôi khi, điều trị một vấn đề sức khỏe liên quan có thể ngăn chặn dậy thì sớm. Nhưng trong hầu hết các trường hợp, không có bệnh nào khác, vì vậy điều trị thường bao gồm liệu pháp hormone để ngăn chặn sự phát triển giới tính.
Làm thế nào cha mẹ có thể giúp đỡ?
Hãy cho con bạn một lời giải thích đơn giản, trung thực về những gì đang xảy ra. Giải thích rằng những thay đổi này là bình thường đối với trẻ lớn và thanh thiếu niên, nhưng cơ thể bé bắt đầu phát triển quá sớm. Giữ cho con bạn thông báo về điều trị và những gì mong đợi trên đường đi.
Cũng theo dõi các dấu hiệu trêu chọc hoặc các vấn đề khác có thể ảnh hưởng đến con bạn về mặt cảm xúc. Các dấu hiệu cảnh báo phổ biến để thảo luận với bác sĩ của bạn bao gồm:
- Điểm kém
- Vấn đề ở trường
- Mất hứng thú với các hoạt động hàng ngày
- Phiền muộn
Cách cha mẹ phản ứng có thể ảnh hưởng đến việc trẻ em đối phó tốt như thế nào. Để quảng bá hình ảnh cơ thể khỏe mạnh và lòng tự trọng mạnh mẽ:
Tránh đưa ra nhận xét về ngoại hình của con bạn.
Cung cấp lời khen ngợi cho thành tích trong trường học hoặc thể thao.
Hỗ trợ lợi ích của con bạn.
Điều quan trọng là các bác sĩ có thể điều trị dậy thì sớm. Họ có thể giúp trẻ em giữ tiềm năng chiều cao của người lớn và hạn chế những căng thẳng về cảm xúc và xã hội mà trẻ có thể phải đối mặt khi trưởng thành sớm.
*Nguồn: Mayo Clinic & WebDM
Là phòng khám quốc tế hàng đầu tại Hà Nội, FMP Hà Nội với kinh nghiệm 25 năm cung cấp dịch vụ khám chữa bệnh cùng đội ngũ nhân viên trình độ cao và cơ sở y tế cao cấp là đơn vị luôn ưu tiên mang đến những dịch vụ chăm sóc sức khỏe ưu việt cùng những chương trình với nhiều giá trị, với mong muốn giúp khách hàng khỏe mạnh và hạnh phúc hơn. Kể từ khi thành lập tại Việt Nam năm 1994, trải qua ¼ thể kỷ, FMP Việt Nam luôn nỗ lực đóng góp tích cực cho xã hội với phương châm “Your Health. Our Care” thông qua các hoạt động trên nhiều lĩnh vực.
Liên hệ đặt hẹn các dịch vụ, giải đáp thắc mắc dịch vụ Nhi Khoa tại:
☎️024 3843 0748 [24/7]
📩