Tại sao việt nam không xài tiền xu

Tiền cũng bị...chê

Theo khẳng định của người đứng đầu NHNN lúc bấy giờ, việc phát hành tiền kim loại mệnh giá 500 đồng và 2.000 đồng nhằm mục đích tiếp tục hoàn thiện cơ cấu mệnh giá các đồng tiền kim loại trong lưu thông phù hợp với yêu cầu lưu thông tiền tệ. Tuy nhiên, đến nay đã gần 9 năm trôi qua, số lượng tiền xu có mặt trên thị trường, tại các điểm giao dịch mua bán gần như vắng bóng. Nói đúng hơn tiền xu đã bị chối bỏ hoàn toàn trong thanh toán.

Chị Lê Việt Hà (phố Nguyễn An Ninh, Hà Nội) kể lại, hôm vừa rồi dọn tủ quần áo thấy còn 30.000 đồng tiền xu (các loại mệnh giá), chị bỏ vào ví mang ra chợ. “Thế nhưng, đến cả mua hành, rau… họ cũng không lấy, tiền xu bị chê lắm. Chị hàng rau còn bảo, nếu hết tiền lẻ thì chị cho nợ chứ nhất định không nhận tiền xu”, chị Hà nói.

Tiền xu đang mất giá trị thanh toán trong hệ thống bán lẻ

Không chỉ riêng chị Hà, mà rất nhiều người có tâm lý ngại sử dụng tiền xu vì không có chỗ để tiêu, vì vậy, các thùng quyên góp trước quầy tính tiền một số siêu thị lớn như Big C, Coop Mart… trở thành nơi giữ tiền xu hữu ích nhất?!

Trong vai người tiêu dùng, PV thử mang đồng tiền xu mệnh giá 5.000 đồng đi mua hành lá, một chị bán hàng trong chợ Trương Định (Hà Nội) thẳng thừng nói: “Đến con nít cũng không tiêu tiền xu huống chi là mang tiền đi chợ. Em đi hàng nào trong chợ cũng thế, trả tiền xu người ta còn mắng cho đấy”.

Theo tìm hiểu của PV, không chỉ ở Hà Nội, mà hầu hết các địa phương khác việc giao dịch bằng tiền xu gần như vắng bóng. Anh Nguyễn Duy Phú (nhân viên kỹ thuật Viettel - chi nhánh tại TP.HCM) phàn nàn, người ta trả lại tiền xu thì anh vẫn nhận, tuy nhiên khi anh mang tiền xu đi mua đồ, sử dụng thì thường bị từ chối.Mới đây, anh vào chợ mua đồ, nhân viên gửi xe ở đây lắc đầu quầy quậy khi anh trả 2.000 đồng tiền xu và nằng nặc đòi đổi sang tiền giấy. Bất kì vào siêu thị mua hàng hay đi chợ…, người bán hàng đều chê tiền xu.

Anh Phú bức xúc: “Tại sao Nhà nước phát hành tiền xu và có quy định không được từ chối nhận tiền xu, nhưng nhiều người lại không chịu nhận?”.

Chị Bùi Thị Mai (Chi cục thuế quận Tân Bình- TP.HCM) tỏ ra ngán ngẩm khi chia sẻ, cách đây 1 tháng, chị đi chợ mua rau, mang mấy đồng xu 2.000 đồng và 5.000 đồng để trả thì cô bán hàng mặt nặng mày nhẹ, cau mày bĩu môi, xua tay đòi cho kỳ được tiền giấy. Sau lần đó, chị Mai mỗi lần vào siêu thị để mua sắm đồ, thi thoảng được nhân viên siêu thị trả tiền thừa bằng tiền xu, chị thường cho lại hoặc đổi thành kẹo. “Giờ chả ai dùng tiền xu nữa, vừa bất tiện, mà đồng tiền xu để lâu còn bị xỉn màu rất xấu”, chị Mai nói.

“Chết yểu”... vì không tiện ích

Đó là nhận định của nhiều chuyên gia xung quanh việc phát hành đồng tiền xu và sự yếu thế của loại tiền này trên thị trường.

Quay lại câu chuyện phát hành tiền xu, theo tìm hiểu của PV, đến tháng 5/2005, lượng tiền xu đưa vào lưu thông đã chiếm 1/4 tổng giá trị tiền lẻ đang lưu hành và để tiền xu được sử dụng rộng rãi hơn, cũng trong năm đó, NHNN đã đề nghị Chính phủ giảm bớt in tiền giấy mệnh giá nhỏ. Một số doanh nghiệp như Tập đoàn Bưu chính - Viễn thông (VNPT), Bưu điện Sài Gòn và 3 doanh nghiệp nước ngoài bước đầu đã lắp đặt điện thoại sử dụng tiền xu, máy bán hàng tự động.

Tuy nhiên, sau một thời gian thử nghiệm, chiếc máy bán nước ngọt dùng tiền xu đặt trước ga Hà Nội chỉ thu về doanh số khoảng 100.000 đồng/ngày. Do vậy, cùng với thời gian, tiền xu bị chối bỏ trong lưu thông.

Lý giải nguyên nhân vì sao người dân không mặn mà với tiền xu, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho hay: “Tính tiện ích trong tiêu dùng là điều mà người dân đặc biệt quan tâm. Thói quen chi tiêu của người dân vẫn là những đồng tiền giấy gọn nhẹ, tiền kim loại lại cồng kềnh, hình thức, chất lượng cũng chưa thỏa mãn mong đợi của người tiêu dùng là những hạn chế khiến tiền xu bị từ chối trong lưu thông”.

Ông Vũ Vĩnh Phú- Chủ tịch Hiệp hội siêu thị Việt Nam nhận định: “Đồng tiền xu mất dần giá trị thanh toán là do không có tính tiện ích và không đảm bảo chất lượng”.

Ông Phú so sánh: “Tôi vẫn còn giữ một đồng tiền xu của Liên Xô (cũ) cách đây gần 20 năm mà vẫn còn sáng choang trong khi đồng tiền xu của Việt Nam vừa phát hành được một vài tháng đã “xuống màu”. Đồng tiền xu không đảm bảo chất lượng, han gỉ, hoen ố, chẳng còn ai muốn giữ lại chúng. Mà ngay cả các bà hàng rau, hàng thịt cũng không chấp nhận đồng tiền xu như vậy”.

Cũng theo phân tích của ông Phú, “khi phát hành song song đồng tiền xu với việc đồng thời lưu hành tiền giấy có mệnh giá nhỏ là điều bất hợp lý. Tiền giấy lẻ quá sẵn thì tiền xu trở thành yếu thế trong thanh toán là lẽ dễ hiểu, cho nên người tiêu dùng chẳng cần giữ tiền xu cho nặng túi. Hơn nữa, thời buổi lạm phát, chẳng ai muốn xài tiền xu vì mệnh giá quá nhỏ. Đó là lý do đó khiến cho việc phát hành tiền xu thất bại. Nhưng điều quan trọng nhất, chúng ta đang làm ngược, không theo quy luật tiêu dùng- “sinh con rồi mới sinh cha”- các dịch vụ công cộng, thanh toán tiền tự động không có thì sinh ra đồng tiền xu làm gì? Khi nào, các dịch vụ công cộng phát triển (tem bưu điện, tàu điện ngầm, tầu điện nổi…) thì lưu hành tiền xu mới “hợp thời””.

Tuy nhiên, “kể cả khi dịch vụ công cộng phát triển thì tiền xu cũng phải đảm bảo chất lượng thì mới có “đất sống””, ông Phú nhận định.

Ông Phú dẫn chứng, thời gian đầu mới phát hành tiền xu, ngay cả trong hệ thống siêu thị, tiền xu cũng không được sử dụng rộng rãi. Trong khi đó, ở nước ngoài hình thức thanh toán tiền tự động bằng tiền xu trở thành một hình thức thanh toán tiên tiến. Tại nhà ga, trên xe buýt, tầu điện ngầm… đều áp dụng phương thức thanh toán tự động.

Ông Phú quả quyết: “Phải mất 50- 70 năm nữa, Việt Nam mới theo kịp các nước trong việc thanh toán tiền tự động và phát huy tính tiện ích tối đa của đồng tiền xu”.

Trước ý kiến của nhiều chuyên gia về việc thu hồi đồng tiền xu khi nó đang mất dần giá trị thanh toán, ông Vũ Vĩnh Phú cho rằng, trong bối cảnh lạm phát như hiện nay không cần thu hồi thì số tiền xu đã phát hành ra cũng sẽ tự tiêu biến.

TS.Cao Sĩ Kiêm - nguyên thống đốc NHNN cho rằng, phát hành tiền xu không phù hợp với điều kiện sử dụng của Việt Nam và quá tốn kém. Theo TS Kiêm, việc phát hành 1 đồng tiền xu thường kèm theo chi phí ngang bằng với mệnh giá đồng tiền xu đó, thậm chí còn đắt hơn do quá trình bảo quản tốn kém. Từ 2003 đến nay, NHNN phát hành khoảng vài tỷ đồng tiền xu mệnh giá 200 đồng, 500 đồng, 1.000 đồng... Tổng giá trị tiền phát hành ra tương đối lớn, không lưu thông được gây ra sự lãng phí cho ngân sách Nhà nước.

Đồng quan điểm với nhiều chuyên gia, chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong cho rằng, nguyên nhân dẫn tới việc phát hành tiền xu thất bại là do không có sự tiện ích, không có giá trị trong sử dụng. Đặc biệt, sự cồng kềnh, chất lượng kém - han gỉ khiến người dân không muốn sở hữu chúng. Điều cốt lõi, mục đích của tiền xu nhằm tăng tính tiện ích cho người dân khi mua bán, thanh toán nhất là tại các cửa hàng, siêu thị... với các máy bán hàng tự động, kể cả các dịch vụ điện thoại công cộng. Thế nhưng, hệ thống máy bán hàng tự động hầu như không được đầu tư, lắp đặt khiến tiền xu không có “đất sống”.

Giang- Thơm

Long đong “án tử”

Chỉ sau thời gian ngắn “chào đời”, tiền xu được sử dụng như một món quà, một dạng tiền trao nhau làm kỷ niệm, đồ chơi, một dạng tiền tệ lạ rồi nhanh chóng bị “phân biệt đối xử”. Không một quy định, quy ước nào được đưa ra nhưng các hoạt động mua bán trên thị trường đều cho thấy, người ta từ chối việc nhận tiền xu.

Có rất nhiều cách để giải thích vì sao tiền xu Việt Nam không còn tồn tại trên thị trường. Chị Nguyễn Thị Lê (khu đô thị Mỹ Đình II, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội) cho rằng: “Tôi thấy quá nhiều sự khác biệt dẫn đến tiền xu ở Việt Nam biến mất trên thị trường. Thứ nhất là, có những đồng tiền xu mệnh giá quá thấp.

Thứ hai là, tiền xu chất lượng kém, nhanh bị oxy hóa, khi cầm tiền xu để lại mùi rất khó chịu, màu lại xỉn trông rất xấu. Thứ ba là, tại Việt Nam không có các máy bán hàng tự động để dùng loại tiền này. Thứ tư là, tiền xu để trong túi khi va chạm phát ra tiếng kêu không vui tai, dễ bị đánh mất và khó tìm kiếm. Thứ năm là, trọng lượng tiền xu nặng, không tiện cất giữ...”.

Còn chị Hoàng Thị Bích Thủy (phố Cát Linh, quận Đống Đa, Hà Nội) thì khẳng định: “Ngay từ khi tiền xu mới ra đời, tôi đã dặn mọi người trong nhà là không mang tiền xu về nhà vì sợ nguy hiểm. Các con tôi đều nhỏ, chỉ sợ các cháu chơi tiền xu rồi cho vào miệng thì nguy to. Cầm tiền giấy vừa nhẹ, vừa tiện lợi, dễ cất. Tiền xu tồn tại được ở nước ngoài vì chất liệu tốt, không có mùi kim loại, hơn nữa họ khuyến khích sử dụng tiền xu vì có hệ thống bán hàng tự động rất tiện lợi…”.

Chuyên gia tài chính Nguyễn Hữu Lâm cho rằng, tiền xu vẫn còn nguyên giá trị lưu hành như những đồng tiền giấy. Tuy nhiên ngay từ khi ra đời, tiền xu đã không phát huy được thế mạnh của mình, bị “phân biệt đối xử” nên nhanh chóng biến mất khỏi thị trường. Theo ông Lâm, thế mạnh của tiền xu là bán hàng tự động, không cần người đứng bán vẫn có thể thu lời, tiết kiệm nhân công, tiện lợi cho khách hàng.

Thế nhưng ở Việt Nam gần như không có hệ thống bán hàng tự động nên nhiều người nói tiền xu “mang án tử hình” ngay từ khi mới ra đời là đúng. Chưa kể, việc cho ra đời cả những đồng xu mệnh giá quá nhỏ không thể mua được bất cứ món đồ gì, vô tình lại gây lãng phí rất lớn.

Tiền xu bị từ chối ở mọi nơi

Để kiểm chứng, PV đã mang 30.000 đồng tiền xu đi mua hàng nhưng nơi nào cũng từ chối thanh toán. Người bán hàng yêu cầu phải thanh toán bằng tiền giấy hoặc tiền polymer. Nơi nào chúng tôi cũng được nghe một câu quen thuộc là: “Bây giờ không xài tiền xu nữa”. “Em có thấy thông tin nào từ ngân hàng nói vậy đâu?”. “Không ai nói nhưng bây giờ chị cầm tiền xu đến đâu người ta cũng không nhận”…

Trên thị trường tự do, tiền xu cũng bị “kỳ thị”. Trong vai khách hàng đi mua một chai nước giải khát trị giá 10.000 đồng, chúng tôi đưa cho chị bán hàng 2 đồng tiền xu mệnh giá 5.000 đồng, chị bán hàng cười ngặt ngẽo: “Mới ở nước ngoài về à em? Giờ ai dùng tiền xu nữa”. “Nó vẫn có giá trị sử dụng mà chị”. “Đó là chuyện của nhà nước thôi, còn ở đây chị không dùng em nhé. Mà em đi đâu cũng vậy thôi, chả ai dùng tiền xu nữa”.

Không chỉ chợ dân sinh, ngay tại quầy thanh toán một siêu thị ở Hà Nội, nhân viên thu ngân cũng từ chối nhận thanh toán số tiền xu mà chúng tôi đưa ra. Nhân viên thu ngân này cho biết: “Hệ thống thanh toán đã không còn chấp nhận thanh toán bằng tiền kim loại, kể cả việc thu vào hay trả tiền thừa cho khách. Nếu thừa ít, từ 500 - 1.000 đồng mà không có tiền giấy lẻ, bọn em sẽ đề nghị khách hàng nhận kẹo lẻ”.

Tại một trung tâm thương mại, khi chúng tôi trả tiền gửi xe bằng tiền xu, người giữ xe lập tức từ chối. “Không có tiền lẻ thì đưa tiền chẵn tôi cũng đổi để trả lại chứ không cầm xu. Cầm tiền xu thà tặng luôn để nhớ nhau”, người giữ xe nói.

Bà Vũ Thị Hậu, Phó tổng giám đốc Công ty CP Nhất Nam, đơn vị sở hữu hệ thống siêu thị Fivimart thì cho hay: “Hiện nay hầu như không còn thấy khách hàng dùng tiền xu để thanh toán. Hơn nữa, các mệnh giá 500 đồng, 1.000 đồng, 5.000 đồng của tiền xu ít còn giá trị hỗ trợ thanh toán, bởi đồng tiền giờ mất giá. Nếu tiền xu được sử dụng trong các dịch vụ như máy trả tiền điện thoại, máy mua vé xe buýt tự động... thì nó vẫn sẽ được sử dụng bình thường”.

Bàn về giải pháp với những đồng tiền xu ít ỏi còn lại trên thị trường, chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh cho rằng, các ngân hàng cần vào cuộc và phải có kế hoạch chấp nhận thu hồi loại tiền này nhằm hút chúng ra khỏi thị trường. Nếu không thu hồi thì Ngân hàng Nhà nước nên nâng giá trị của tiền xu để người dân năng trao đổi và coi nó là phương tiện thanh toán. Và điều quan trọng là, phải cho tiền xu có chỗ để sử dụng như phát triển hệ thống bán hàng tự động tại các nơi công cộng.