Đào thị huệ là ai

Đã thành thông lệ, vào khoảng đầu tháng 2 âm lịch, người dân thôn Đào Đặng [xã Trung Nghĩa, TP.Hưng Yên] lại hào hứng chuẩn bị cho lễ hội Đào Nương. Lễ hội không chỉ là dịp để tưởng nhớ tới người nữ anh hùng “phù Lê” giết giặc mà còn là dịp để thế hệ sau ôn lại truyền thống quý báu của ông cha.

Theo sử sách ghi lại, Đào Nương tên thật là Đào Thị Huệ, một cô gái vô cùng xinh đẹp, nổi tiếng ca hát khắp tổng Cao Cương, huyện Tiên Lữ, phủ Khoái Châu ngày xưa, nay là thôn Đào Đặng, xã Trung Nghĩa, TP. Hưng Yên. Đầu thế kỷ XV, nhà Minh mượn cớ “phù Trần diệt Hồ” đem quân sang xâm lược nước ta. Hưởng ứng cuộc khởi nghĩa Lam Sơn của Lê Lợi chống lại ách đô hộ của nhà Minh, bà Đào Nương cùng một số chị em trong làng mở quán rượu để lôi kéo tướng sĩ quân Minh lui tới ăn uống, nhằm tìm hiểu nội tình quân địch giúp Lê Lợi đánh lên đất Thăng Long. Nhờ có tài nghệ và nhan sắc hơn người, Đào Nương nhanh chóng thu hút được sự chú ý của cả quân và tướng giặc Minh. Chúng có phần vị nể và biến quán rượu của nàng thành nơi hội họp, ăn uống, nghỉ ngơi mà không đề phòng bất cứ điều gì. Hằng ngày, quân sĩ giặc Minh thường kéo nhau đến quán rượu của nàng Đào Nương tập trung chè chén thâu đêm suốt sáng. Rượu tiệc no say, chúng lại lăn ra ngủ. Thời đó, tổng Cao Cương vốn là vùng lau sậy um tùm, nhiều côn trùng, đặc biệt là muỗi. Vì thế, để khỏi lạnh và tránh bị muỗi đốt, giặc Minh đã làm những chiếc túi bằng bao tải gai để được "ấm thân" và an toàn trước côn trùng. Đêm đến chúng chui vào bao và buộc túi lại tránh muỗi. Đào Nương nhiều lần được chúng giao cho việc thắt và mở túi. Với công việc này, Ả Đào đã nghĩ ra kế giết giặc, nàng cùng các trai tráng đợi quân giặc ngủ say, đến khiêng từng bao tải ném xuống sông, nước trôi ra biển. Thấy lực lượng ngày càng hao hụt mà không rõ nguyên nhân, chúng sợ hãi rút quân. Khi bà Đào Nương mất, nhớ công ơn bà, dân làng lập đền thờ, có tên là đền Mẫu hay đền Đào Nương. Ngôi đền đã được Bộ Văn hóa Thông tin [cũ] xếp hạng là di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia và trở thành niềm tự hào của người dân trong làng.

Theo ông VũĐình Chính, Trưởng ban tổ chức lễ hội Đào Nương cho biết : Lễ hội Đào Nương được tổ chức từ ngày 1 đến ngày 4 tháng 2 [âm lịch] nhưng hội chính vào ngày 2. Lễ hội gồm hai phần chính : phần lễ và phần hội. Phần lễ bao gồm: Đại lễ, tế nội tán, ngoại tán. Đặc biệt, là tiết mục rước kiệu bà Đào Nương từ đền Mẫu vào đình làng. Năm nay, Ban tổ chức lễ hội tổ chức nhiều trò chơi dân gian như :kéo co, chọi gà, cờ tướng, thi gói bánh tẻ, sàng gạo, hát ả đào.... Phần lễ nghi trang trọng có tính giáo dục về đạo lý uống nước nhớ nguồn không chỉ có sự góp mặt của các cụ bô lão mà còn có nhiều thanh niên. Phần hấp dẫn hơn cả vẫn là các trò chơi dân gian được tổ chức như: đánh cờ tướng, thi gói bánh tẻ, thi sàng gạo và hát ả đào... Trong số các trò chơi đó thì cuộc thi sàng gạo và gói bánh tẻ là thu hút được đông đảo người xem và cổ vũ hơn cả. Cuộc thi sàng gạo phản ánh đậm nét đời sống lao động của cư dân trồng lúa ở Việt Nam. Nó không chỉ là một trò chơi giải trí đơn thuần trong dịp lễ hội mà thi sàng gạo còn là một trò diễn nhằm thể hiện lòng quý trọng lúa gạo, quí trọng mồ hôi, công sức của con người một nắng hai sương làm ra hạt gạo, đồng thời giúp mọi người dân trong làng nhớ về nghề truyền thống của ông cha để lại, đó là nghề “hàng xáo” – một nghề truyền thống của làng Đào Đặng. Mùi gạo giã ngai ngái, đôi bàn tay thoăn thoắt gói bánh cùng không khí tưng bừng náo nhiệt, sự gay cấn, quyết tâm trong từng đội tạo nên sức hút, sức hấp dẫn với đông đảo nhân dân và du khách đến xem. Không khí cuộc thi làm cho người xem cũng nôn nao nhớ cái nghề “hàng xáo”, nhớ cái tục “tết chay” của cha ông mình. Hội thi sàng gạo và gói bánh tẻ ở lễ hội Đào Nương do người dân tự tổ chức là nét rất đặc trưng của Đào Đặng. Ngoài cuộc thi gói bánh tẻ và sàng gạo, Ban tổ chức lễ hội cũng tổ chức hát ca trù [ả đào] tại sân đền Mẫu, nhằm bảo tồn và  phát huy giá trị của lối hát ả đào trong thời kỳ đổi mới.

Tham dự lễ hội Đào Nương, không chỉ là các thành viên của làng mà còn có nhiều người đến từ các địa phương khác, người ta dễ dàng cảm nhận rất rõ về màu sắc của văn hóa làng vẫn rời rợi trong ánh mắt của những con người ở đây. Sẽ thú vị biết bao khi chỉ đi có một đoạn đường, du khách sẽ thoát khỏi tất cả những gì thuộc về “bê tông cốt thép” để đắm mình vào không gian của một làng quê tĩnh lặng. Trong cơ chế thị trường, cùng với khát khao được đổi mới để theo kịp với dòng chảy chung của thời đại thì những người dân thôn Đào Đặng vẫn có một ước nguyện khác cũng rất đáng trân trọng đó là bảo tồn những giá trị tốt đẹp của truyền thống.

Vũ Huế

Đào Thị Huệ sinh tại làng Đào Đặng, huyện Tiên Lữ, phủ Khoái Châu nay thuộc thôn Đào Đặng, xã Trung Nghĩa, thành phố Hưng Yên. Thuở nhỏ bà là người con gái làng Đào Đặng xinh đẹp có tiếng, học thông biết rộng, hát hay múa giỏi, tiếng đồn tài hoa, nhan sắc nổi tiếng cả một vùng.

Năm Ả Đào 18 tuổi, nhà Minh mượn cớ phù Trần diệt Hồ, đem quân xâm lược nước ta. Kể từ mùa hè năm 1407, nước ta lại rơi vào ách đô hộ của nhà Minh. Chúng đóng đồn trại về tận các thôn xóm hòng vơ vét của cải, giết hại dân lành khiến dân chúng khắp nơi sống trong cảnh lầm than. Căm thù quân giặc sách nhiễu, tàn sát ức hiếp dân lành, bà bàn với dân làng tìm cách giết giặc.

Nhờ có tài nghệ xuất sắc và nhan sắc hơn người, Đào Nương nhanh chóng thu hút được sự quan tâm của cả quân và tướng giặc Minh. Chúng có phần vị nể và biến quán rượu của nàng thành nơi hội họp, ăn uống, nghỉ ngơi mà không đề phòng bất cứ điều gì. Hằng ngày, quân sĩ giặc Minh thường kéo nhau đến quán rượu của nàng Đào Nương tập trung chè chén thâu đêm suốt sáng. Rượu tiệc no say, chúng lại lăn ra ngủ. Thời đó, nơi đây vốn là vùng lau sậy um tùm, nhiều côn trùng đặc biệt là muỗi. Vì thế, để khỏi lạnh và tránh bị muỗi đốt, giặc Minh đã làm những chiếc túi bằng bao tải gai để được giữ ấm và an toàn trước côn trùng.

Đêm đến, chúng chui vào bao tải ngủ và buộc túi lại để tránh muỗi. Đào Nương nhiều lần được chúng giao cho việc thắt và mở túi. Với công việc này, Ả Đào đã nghĩ ra kế giết giặc. Sau khi thông báo mật kế cho nghĩa quân Lam Sơn, Ả Đào bí mật tìm các bô lão và trai tráng đang ẩn nấp trong vùng bàn kế hoạch giết giặc. Cứ đêm đến khi quân Minh đã ngủ say, dưới sự chỉ huy của Đào Nương, anh em trai tráng đến khiêng từng túi ném xuống sông.

Quân số của giặc ngày càng hao hụt cho tới một hôm, tướng giặc thấy không rõ vì sao mà quân lính trong đồn tự nhiên mất tích một cách khó hiểu. Hắn vội ra lệnh kiểm điểm lại số quân và bắt tất cả quân lính trong đồn đứng xếp hàng vào một thửa ruộng hình vuông, bốn bề có đắp tường cao, gọi là đấu đong quân để biết thiếu đủ ra sao. Tướng giặc giật mình khi thấy quân sĩ hao hụt quá nửa mà không tìm ra nguyên nhân mới cho rằng nơi đây là vùng đất độc, không thích hợp cho việc đóng quân nên quyết định phải dời đồn trú đi nơi khác. Dân làng Đào Đặng được trở lại làm ăn sinh sống bình yên.

Khi nàng Đào Nương mất, dân làng tưởng nhớ công lao to lớn đã lập đền thờ bà. Đất nước thanh bình, vua Lê Thái Tổ phong bà làm Phúc thần kiến quốc, Trinh Liệt Phu nhân và cho sửa lại nhà thờ, cấp ruộng cúng tế hàng năm. Đền thờ Đào Nương đã trở thành di tích lịch sử văn hóa, niềm tự hào của nhân dân Đào Đặng nói riêng và người dân tỉnh Hưng Yên nói chung.

Bà Đào Thị Huệ không chỉ là nhân vật lịch sử có công đánh giặc mà còn được suy tôn là một trong những vị tổ của nghệ thuật ca trù nước ta, di sản văn hóa của Việt Nam được UNESCO công nhận và xếp vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp.

18/03/2010 4:52 CH

[Cinet] – Nhằm tôn vinh vị sư tổ nghệ thuật hát chèo, và tưởng nhớ công lao to lớn của bà đối với người dân xã Trung Nghĩa, ngày 17/3/2010 [tức 2/2 âm lịch], tại làng Đào Đặng, xã Trung Nghĩa [Hưng Yên] người dân nơi đây đã tổ chức lễ hội Đào Nương.

Lễ hội năm nay được tổ chức quy mô lớn hơn mọi năm, với các nghi thức tế lễ, rước kiệu bà Đào Nương. Cùng với đó là các trò chơi dân gian truyền thống như cờ tướng, chọi gà, kéo co, đi cầu kiều, đấu vật, ném vòng … Đặc biệt, đây cũng là năm đầu tiên ban tổ chức lễ hội cùng nhân dân tổ chức các cuộc thi gói bánh tẻ, thi gằn gạo [Đây vốn là những nghề truyền thống của làng Đào Đặng, xã Trung Nghĩa xưa].

Vào khoảng cuối thế kỷ XV, nhà Minh mượn cớ “phù Trân diệt Hồ” xâm lược nước ta. Đào Nương tên thật là Đào Thị Huệ bị giặc bắt phải múa hát hầu hạ trong các dịp yến tiệc. Nhờ có tài nghệ xuất sắc, tài năng ca hát bẩm sinh, Nàng đã làm mê hoặc lòng giặc, chúng kéo đến nhà nàng thưởng thức ca trù và say xưa rượu chè thâu đêm.

Khi rượu tiệc no say, chúng lăn ra ngủ. Vừa sợ lạnh, vừa sợ muỗi đốt [xưa kia vùng này lau sậy um tùm, muỗi nhiều như chấu] chúng nảy ra “sáng kiến” làm những chiếc túi bằng bao tải gai và chui vào đó ngủ. Đào Thị nhiều lần được chúng giao cho việc thắt và mở túi. Nàng đã nghĩ ra kế để giết giặc. Nàng bí mật tìm các bô lão và trai tráng đang ẩn nấp trong làng, ước hẹn cứ đêm khuya giặc đã ngủ say, anh em đến khiêng từng bao tải vất xuống sông. Cứ như thế, quân số của giặc ngày càng hao hụt mà không biết duyên cớ tại đâu. Cuối cùng, chúng tin rằng vùng đất này “động”, “nghịch”, “linh thiêng”, không thể ở được, chúng sợ hãi liền nhổ trại kéo đi.

Khi nàng Đào Thị mất, dân làng tưởng nhớ công lao to lớn đã lập đền thờ Bà. Ngôi đền ả Đào đã trở thành di tích lịch sử – văn hóa nổi tiếng, niềm tự hào của nhân dân trong vùng. 

Năm vừa qua, được sự đồng ý của Sở Văn hóa- Thể thao và Du lịch, phòng Văn hóa thể thao thành phố, sự ủng hộ, công đức của đông đảo nhân dân, xã Trung Nghĩa đã tiến hành nâng cấp, tu sửa lại đền thờ bà Đào Nương, xây mới cổng đền với tổng giá trị đầu tư trên 170 triệu đồng.

Cinet tổng hợp