Phát huy vai trò quản lý Nhà nước trong điều hành giá xăng dầu
[ĐCSVN] - Theo ông Trần Duy Đông, Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước [Bộ Công Thương], để điều hành giá xăng dầu bám sát diễn biến giá xăng dầu thế giới, phải bảo đảm hài hòa lợi ích giữa các chủ thể tham gia thị trường xăng dầu. Cùng với đó, cần có dư địa, công cụ để can thiệp để hài hòa lợi ích của các bên, đó là nhà nước, người dân, doanh nghiệp.
| Phát huy vai trò quản lý Nhà nước trong điều hành giá xăng dầu. [Ảnh: H.H] |
Thời gian qua, việc giá xăng dầu liên tục tăng mạnh trên thị trường thế giới và nội địa, đã được dư luận đặc biệt quan tâm. Để làm rõ hơn về nội dung này, ngày 23/3, Báo Công Thương tổ chức tọa đàm Phát huy vai trò quản lý Nhà nước trong điều hành giá xăng dầu.
Theo ông Trần Duy Đông cho biết, ngay từ khi chiến sự Nga - Ukraine xảy ra, Bộ Công Thương đã có báo cáo gửi Chính phủ rất rõ ràng và cụ thể về tình hình địa chính trị, cũng như nguồn cung xăng dầu trên thế giới có khả năng bị gián đoạn. Đặc biệt là khi Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ [OPEC] + nhóm họp nhiều lần, nhưng việc đưa ra sản lượng không như cam kết hay đàm phán Iran không tiến triển, dẫn tới nguồn cung không có khả năng đáp ứng đủ, trong khi nhu cầu phục hồi kinh tế, tổng cầu về xăng dầu tăng lên rất mạnh sau khi dịch COVID-19 được kiểm soát.
Với sự dự báo sớm, phán đoán khả năng gián đoạn nguồn cung cục bộ của tình hình năng lượng thế giới, Bộ Công Thương đã chỉ đạo các công ty xăng dầu đầu mối có kế hoạch nhập khẩu xăng dầu để đảm bảo nguồn cung, an ninh năng lượng trong mọi tình huống.
Chia sẻ về các biện pháp nhằm đảm bảo nguồn cung cho thị trường, theo ông Trần Duy Đông, Bộ Công Thương đã chỉ đạo tăng nhập khẩu để bù đắp sự thiếu hụt của nguồn cung trong nước. Đồng thời với 2 nhà máy lọc dầu, như với Nghi Sơn, Bộ Công Thương đã bàn bạc kỹ với Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước và Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam nhằm khắc phục sự cố tài chính để làm sao tuy có gián đoạn nhưng không ảnh hưởng quá lớn.
Còn trong điều kiện bình thường, Bộ Công Thương cũng có chỉ đạo tăng công suất các nhà máy lọc dầu lên 105% để bù đắp. Đáng lưu ý, trong các cuộc họp với các thương nhân đầu mối, Bộ Công Thương cũng xây dựng kịch bản và trước mắt giao cho 10 thương nhân đầu mối nhưng cũng có kịch bản giao hết cho các thương nhân đầu mối đảm bảo nguồn cung trong quý II với kịch bản không có nguồn cung từ Nghi Sơn.
Liên quan đến điều tiết cung cầu, Bộ Công Thương đã nắm được việc thiếu nguồn cung cục bộ do Nghi Sơn cung cấp cho một số thương nhân đầu mối, thương nhân phân phối và hệ thống phụ thuộc vào Nghi Sơn nên bị ảnh hưởng. Từ thực tế đó, Bộ Công Thương đã có sự điều tiết từ địa bàn này sang địa bàn khác, từ thị trường có dự trữ dư giả hơn, từ đầu mối, phân phối có hàng sang các thương nhân đầu mối, phân phối thiếu hàng để hàng cung cấp ra thị trường luôn đủ, đảm bảo nhu cầu, phục vụ sản xuất, tiêu dùng.
Mặt khác, liên Bộ Công Thương - Tài chính luôn điều hành bám sát giá xăng dầu thế giới, sử dụng hài hòa, hiệu quả Quỹ bình ổn giá làm sao hài hòa lợi ích nhà nước của doanh nghiệp, người dân.
Chia sẻ thêm về vấn đề này, ông Trần Hữu Linh, Tổng cục trưởng Tổng cục Quản lý thị trường [Bộ Công Thương] cho hay, thời gian qua, Tổng cục Quản lý thị trường đã nhanh chóng chỉ đạo lực lượng quản lý thị trường các tỉnh, thành phố tăng cường kiểm tra, kiểm soát thị trường xăng dầu do dự kiến khi giá xăng dầu tăng sẽ xảy ra các tình trạng gian lận thương mại. Lực lượng quản lý thị trường đã phối hợp chặt chẽ với cơ quan chức năng tăng cường các biện pháp giám sát, kiểm soát kinh doanh xăng dầu; xác minh, làm rõ các cửa hàng kinh doanh xăng dầu, nhà bán lẻ [các cây xăng] có hiện tượng tạm ngưng, tạm bán, tạm kinh doanh mà không có lý do.
Theo đó, từ ngày 28/1 đến nay, lực lượng đã tập trung vào hoạt động kiểm tra, kiểm soát 16.800/17.000 cửa hàng xăng dầu trên địa bàn cả nước. Đặc biệt, lực lượng quản lý thị trường cũng rút giấy phép hoạt động nhiều cửa hàng xăng dầu ở khu vực miền Tây Nam Bộ. Qua kiểm tra giám sát, hiện nay trong tổng số 16.800 cây xăng được kiểm tra, có 241 cây xăng đang tạm dừng hoạt động với rất nhiều lý do. Mặt khác, lực lượng quản lý thị trường cũng xử lý rất nghiêm các hiện tượng bán giãn, bán không bán đủ thời gian 24/24 hay trước thời gian cao điểm điều chỉnh giá xăng dầu có cây xăng tạm ngưng không bán.
Theo ông Trần Hữu Linh, tất cả những vấn đề này, khi đi kiểm tra, quản lý thị trường đều làm nghiêm, có xem xét những lý do chính đáng, nếu chưa đến mức xử phạt sẽ vận động, tuyên truyền, thậm chí dán liên hệ đường dây nóng của lực lượng quản lý thị trường để người dân địa phương chủ động liên hệ.
Hiện nay việc pha chế xăng dầu trong thị trường nội địa dẫn đến xăng dầu chất lượng kém là có và tương đối phổ biến. Trước tình hình này, cần có cả một hệ thống phối hợp kiểm tra quản lý do việc ngăn chặn xăng dầu nhập lậu vào trong nội địa.
Để điều hành giá xăng dầu bám sát diễn biến giá xăng dầu thế giới, bảo đảm hài hòa lợi ích giữa các chủ thể tham gia thị trường xăng dầu, ông Trần Duy Đông cho rằng cần có dư địa, công cụ để can thiệp để hài hòa lợi ích của các bên, đó là nhà nước, người dân, doanh nghiệp. Tuy nhiên, về lâu dài phải tính tới công cụ thuế linh hoạt hơn, tính tới bàn toán giảm thuế môi trường, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế giá trị gia tăng, thuế nhập khẩu và phải có chiến lược tiết kiệm, chuyển đổi dần trong cơ cấu sử dụng năng lượng thân thiện hơn với môi trường.
Cùng với đó, có các gói an sinh xã hội, hỗ trợ trực tiếp cho các đối tượng kinh doanh trực tiếp xăng dầu, hay người sử dụng xăng dầu; cần tính tới cơ chế để tăng dự trữ quốc gia, tách bạch dự trữ quốc gia ra khỏi dự trữ lưu thông phân phối làm sao trong quy hoạch sản xuất để tăng dự trữ từ sản xuất đến lọc dầu, dự trữ về lọc dầu và thành phẩm.
Để giá xăng dầu không ảnh hưởng tới tăng trưởng và lạm phát năm 2022, chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh cho rằng: Trước hết, thuế hay còn gọi là khoản thu ngân sách chỉ là một trong những công cụ để can thiệp vào biến động của giá xăng dầu đến đời sống kinh tế xã hội. Vì vậy, phải sử dụng đồng bộ một hệ thống các công cụ, không nên đặt vấn đề hôm nay thuế bảo vệ môi trường trừ một nửa không đủ, ngày mai trừ thêm một nửa không đủ lại trừ cả và nếu tiếp tục không đủ thì lại trừ tiếp thuế tiêu thụ đặc biệt…
Một hệ thống công cụ nữa cần nhấn mạnh là nhập xăng dầu cần ngoại tệ, sản xuất xăng dầu trong nước cũng cần ngoại tệ. Vì Việt Nam nhập khẩu ròng dầu thô, bán 1 triệu tấn thì nhập 2 triệu tấn, như vậy tỷ giá hối đoái cực kỳ quan trọng. Do đó, cần đánh giá tất cả các khoản thu hiện tại, công cụ thuế, công cụ thu ngân sách đó sẽ sử dụng ra sao và đặt vấn đề căn cơ đối với thuế, thu ngân sách xăng dầu để sử dụng hữu hiệu công cụ này./.
An Nguyên
Số liệu thống kê cho thấy 6 tháng đầu năm 2009, tiêu thụ xăng dầu giảm 6% so với năm 2008. Có nhiều lý giải cho con số này, cơ bản nhất là lý do sản xuất suy giảm nên giảm tiêu dùng nhiên liệu. Nhưng trong thực tế, sản xuất công nghiệp và nhiều lĩnh vực khác vẫn tăng nên tiêu thụ xăng dầu không thể giảm.
Chưa có cạnh tranh
Thị trường xăng dầu VN chưa có cạnh tranh. Có hơn 10 doanh nghiệp [DN] nhưng đều thống nhất chung một giá bán. Thị trường do Tổng Công ty Xăng dầu VN [Petrolimex] áp đảo. Bất kỳ một DN nào muốn cạnh tranh về giá đều không có khả năng thắng.
Cơ chế điều hành giá xăng dầu hiện nay căn cứ vào lỗ, lãi từng lít của DN là chưa phù hợp. Thứ nhất, DN có quá trình nhập khẩu, dự trữ dài, hạch toán sau một thời gian. Thứ hai, DN kinh doanh nhiều mặt hàng khác nhau; lỗ, lãi của các mặt hàng bù chéo cho nhau.
Do đó, mức lỗ, lãi của mỗi DN phải tính trên tổng thể, không phải căn cứ lỗ, lãi từng lít để cho tăng hoặc giảm giá bán. Mức lỗ, lãi được tính từ giá bán đến chi phí đầu vào. Gần đây, sự thiếu ổn định về thuế nhập khẩu, trả nợ ngân sách... làm vênh giữa chi phí đầu vào của DN trong những thời điểm khác nhau. Nếu lách được lỗ hổng này, doanh nghiệp có thể thu lợi nhuận lớn.
Liên quan đến chi phí của DN như định mức hao hụt, chi phí đại lý..., lâu nay chúng ta không rà soát chặt chẽ, kể cả khi có kết quả kiểm toán để làm rõ lỗ, lãi là do giá bán lẻ chậm điều chỉnh hay chi phí bất cập. Trong đó có cả chi phí lương, vốn, rủi ro tỉ giá hối đoái và các chi phí sản xuất khác.
Tóm lại, hệ thống xuất nhập khẩu xăng dầu chưa được hạch toán và đối xử giống một DN đang kinh doanh trên thị trường với một mặt hàng chiến lược đặc biệt. Thay vào đó, DN xăng dầu gần như là một bộ phận nối dài của cơ quan quản lý Nhà nước.
Muốn tăng giá phải đăng ký trước 3 tháng
Tại sao chúng ta vẫn lúng túng trong điều hành giá xăng dầu? Nguyên nhân sâu xa vì trong cơ cấu giá xăng dầu, khoảng 50% là thu về ngân sách Nhà nước [thuế xuất nhập khẩu và các khoản thu khác].
Tỉ lệ thu về ngân sách khá lớn nên việc lấy giá xăng trong nước so sánh với giá của nước khác không hẳn đã hợp lý do mức thu về ngân sách của mỗi nước khác nhau nên tác động trực tiếp đến giá bán lẻ khác nhau.
Hơn nữa, VN lại có dầu thô. Thông qua mức thu ngân sách, Nhà nước điều chỉnh được giá xăng dầu vì lợi ích của cả ba bên: Nhà nước, DN và người dân. Vì vậy, “thả” giá xăng về cơ chế thị trường không có nghĩa là để DN được hoàn toàn quyết định giá bán thế nào cũng được.
Một lý do khác để không “thả” giá xăng dầu: Đây là mặt hàng có tác động đến tất cả mọi lĩnh vực của nền kinh tế và đời sống. Vấn đề là Nhà nước quản lý giá bằng biện pháp gì, ở mức độ nào để không làm méo mó thị trường. Kinh nghiệm từ một số nước trên thế giới cho thấy DN muốn tăng giá phải đăng ký trước 3 tháng.
Đó là một cách quản lý tốt, khác với VN vài ngày lại điều chỉnh hoặc bắt tăng, giảm. Tư duy của DN VN là tăng giá mới có phát triển nên càng không thể không có sự can thiệp của Nhà nước.
Một điểm rất đáng lưu ý là lâu nay, người dân luôn phản ứng với việc tăng giá xăng vì thông tin về cơ cấu giá xăng còn mù mờ. Họ thấy chính sách điều hành giá hình như chỉ vì quyền lợi DN, vì cơ chế của mình không có tiếng nói của người tiêu dùng.
Cần đưa ra một cơ chế công khai tăng giá xăng dầu do những nguyên nhân nào, giảm do nguyên nhân nào để người dân yên tâm rằng có lúc DN hoặc Nhà nước cũng phải tạm thời hy sinh quyền lợi. Như thế người tiêu dùng sẽ có niềm tin và không quan tâm đến giá xăng nữa.