Hầu như tất cả chúng ta đều có bạn hay biết người đồng tính luyến ái [ĐTLA]. Tôi cũng có một số bạn là người ĐTLA, một thành viên trong lab nghiên cứu của tôi là người ĐTLA và rất có tài. Ngoài tài năng trong nghệ thuật và ẩm thực, cộng đồng ĐTLA có khá nhiều người thành đạt trong xã hội.
Chẳng hạn, cựu chánh án tòa án tối cao của Úc [Michael Kirby] và cựu viện trưởng Viện đại học Macquarie là người ĐTLA. Trong chính trường Úc, có hơn 20 dân biểu hoặc bộ trưởng là người ĐTLA. Dù thỉnh thoảng bị kỳ thị nhưng nói chung họ được cộng đồng kính nể vì tài năng trong nghệ thuật, kinh doanh và viễn kiến chính trị.
Một lịch sử tìm kiếm câu trả lời
ĐTLA tương đối phổ biến trong cộng đồng. Nghiên cứu trên thế giới cho thấy cứ 100 người trong cộng đồng thì có chừng 5-10 người là ĐTLA [1]. Tỉ lệ này ở nữ giới là 2-4%. Tỉ lệ khác biệt giữa các nghiên cứu chủ yếu là do khác biệt về định nghĩa thế nào là ĐTLA, và do người tham gia nghiên cứu có “khai báo” thành thật hay không.
Tại các quốc gia với văn hóa “bảo thủ” ở châu Á, tỉ lệ ĐTLA có vẻ thấp hơn các nước phương Tây. Nhưng nếu làm nghiên cứu khách quan và chính xác thì có lẽ tỉ lệ ĐTLA giữa các quốc gia có thể sẽ không khác nhau nhiều.
Giả thuyết về ảnh hưởng của gene đến xu hướng ĐTLA đã được đặt ra từ hơn 20 năm trước. Phương cách dễ nhất và khoa học nhất để biết được mức độ ảnh hưởng của yếu tố di truyền đến một đặc tính sinh học là xem xét những cặp song sinh.
Có hai nhóm song sinh: nhóm MZ, mà trong đó hai người có 100% gene giống y chang nhau, và nhóm DZ với hai người “chia sẻ” 50% gene. Do đó, nếu ĐTLA trong nhóm MZ nhiều hơn nhóm DZ thì đó là chứng cứ cho thấy có sự ảnh hưởng của yếu tố di truyền [gene].
Trong một công trình nghiên cứu nổi tiếng, hai tác giả Bailey và Pillard ước tính rằng trong nhóm MZ, khi một người là ĐTLA thì xác suất người song sinh cũng ĐTLA là 52%; trong nhóm DZ, xác suất này là 22%.
Kết quả này nhất quán với sự ảnh hưởng của gene đến xu hướng ĐTLA. Họ ước tính thêm rằng các di truyền tố giải thích khoảng 31% đến 74% những khác biệt giữa các cá nhân về xu hướng ĐTLA [2].
Sau khi đã “chứng minh” rằng xu hướng ĐTLA là một phần do yếu tố di truyền quyết định, câu hỏi kế tiếp là gene nào. Đây là một câu hỏi đơn giản, nhưng câu trả lời thì không hề đơn giản. Xác định trong số khoảng 24.000 gene và khoảng 2 triệu biến thể gene [polymorphism] có liên quan đến ĐTLA là một công việc được ví von là “mò kim đáy biển”’.
Tuy nhiên, trong thời gian qua đã có nhiều nhóm nghiên cứu trên thế giới tìm những gene mà họ hi vọng có thể giúp giải thích tại sao người ta có xu hướng trở nên ĐTLA.
Một trong những phát hiện gene làm phấn chấn cộng đồng nghiên cứu về ĐTLA được công bố vào đầu thập niên 1990. Qua nghiên cứu trên 40 cặp song sinh dạng DZ, nhóm nghiên cứu của Dean Hamer tuyên bố rằng họ đã phát hiện “gay gene”.
Trong số 40 cặp song sinh, họ phát hiện 33 cặp “chia sẻ” vùng gene có tên là Xq28 [3]. Bởi vì xác suất mà hai người của một cặp song sinh DZ [hay hai anh em] có cùng gene là 50%, trong khi đó ở nghiên cứu này, xác suất này lên đến 82% [33/40], nên đây là một phát hiện có ý nghĩa.
Nhưng vùng gene này có đến 4 triệu cặp mẫu tự [base pairs], nên việc xác định chính xác mẫu tự nào có liên quan đến ĐTLA vẫn là một thách thức khoa học. Do đó, nhiều nghiên cứu sau này khó lặp lại kết quả của nhóm Hamer.
Thay vì tập trung vào một gene đơn lẻ, một cách khác để tìm gene là rà soát toàn bộ nhiễm sắc thể, còn gọi là “genomewide association study” [GWA] để phát hiện xem vùng gene nào có thể có liên quan đến ĐTLA. Phương pháp GWA đòi hỏi phải có cỡ mẫu lớn và chi phí cao, và đòi hỏi phải có hợp tác quốc tế với nhiều chuyên gia từ nhiều chuyên ngành khác nhau.
| Minh họa của Time |
Nên hiểu thế nào về nghiên cứu mới nhất ?
Năm ngoái, một nhóm nghiên cứu Mỹ, Úc và Anh đã ứng dụng phương pháp GWA để tìm gene có liên quan đến ĐTLA và kết quả của họ đã được công bố trong một hội nghị di truyền học ở Mỹ. Kết quả này mới được chính thức công bố trên tập san khoa học lừng danh Science vào tuần qua [4].
Để hiểu kết quả nghiên cứu đó, tôi cần phải mô tả một số chi tiết chính về cách các nhà nghiên cứu đã thực hiện. Họ dùng dữ liệu của Dự án UKBiobank và của Công ty di truyền học “23andMe”. Tổng số cỡ mẫu nghiên cứu lên đến 477.000 người.
Họ định nghĩa ĐTLA bằng cách hỏi đối tượng tham gia nghiên cứu. Chẳng hạn, họ hỏi đối tượng nghiên cứu là “có quan hệ tình dục” với người đồng giới tính hay không, sau đó họ hỏi thêm về những mơ tưởng mang tính dục tính [sexual fantasy] của đối tượng nghiên cứu mà họ nghĩ là có xu hướng ĐTLA. Nói cách khác, cách nhóm nghiên cứu định nghĩa và xác định ai là ĐTLA không mang tính khoa học cao, vì chẳng có xét nghiệm sinh học nào cả.
Kết quả phân tích trên hơn 1 triệu biến thể gene, nhóm nghiên cứu phát hiện 5 vùng gene [thuật ngữ di truyền gọi là “loci”] trong hệ gene có liên quan đến xu hướng ĐTLA [theo cách họ xác định như mô tả trên]. Nói đúng ra là không hẳn là “vùng gene”’ mà là 5 biến thể [SNP].
Trong số 5 vùng gene này, có 2 vùng cho cả nam và nữ, 2 vùng chỉ phát hiện ở nam giới, và 1 vùng chỉ ở nữ giới [4]. Điều thú vị là 2 trong số 5 vùng gene đó từng được biết là có liên quan đến hormone sinh dục và khứu giác. Hai yếu tố này, hormone sinh dục và khứu giác, làm cho người ta cảm thấy hấp dẫn với nhau.
Kết quả nghiên cứu này tuy được công bố trên tập san Science nhưng giới nghiên cứu di truyền học trên thế giới không… ấn tượng. Lý do là vì cách thức mà nhóm nghiên cứu định nghĩa ĐTLA là thiếu tính khoa học và có phần không thỏa đáng, bởi vì không có xét nghiệm hormone thì rất khó nói những gì đối tượng nghiên cứu “khai báo” có hợp lý hay không. Khi xem xét kỹ kết quả nghiên cứu, có vài dữ liệu rất khó diễn giải. Chẳng hạn như SNP số rs34730029 [phát hiện ở nam giới] hiện diện trong 94% dân số - một tần số cao một cách bất thường.
Nhưng cả 5 vùng gene này cũng giải thích không đầy 1% những khác biệt về xu hướng ĐTLA. Nói cách khác, những gene phát hiện không thể giúp nhà nghiên cứu tiên lượng ai là ĐTLA hay không ĐTLA. Nói cách khác nữa, chẳng có gene ĐTLA nào cả. Nếu kết quả này đúng thì ý nghĩa là xu hướng ĐTLA không phải hiện hữu từ lúc còn trong bụng mẹ hay mới sinh ra.
Nếu xu hướng ĐTLA không phải do yếu tố sinh học, câu hỏi kế tiếp là tại sao người ta trở nên ĐTLA? Câu trả lời là do môi trường và văn hóa. Trung tâm nghiên cứu tâm lý Kinsey từng quan sát rằng có không ít cặp vợ chồng ăn ở với nhau, có con, nhưng sau này thì một trong hai người trở nên ĐTLA [5].
Thậm chí, một số người quan sát rằng chuyên ngành tiếp viên hàng không là kỹ nghệ thu hút nhiều người ĐTLA nam giới [6] [nhưng xu hướng này không có nghĩa là làm việc trong môi trường hàng không là nguyên nhân của ĐTLA]. Dĩ nhiên, cũng không loại trừ một số người tự chọn trở thành ĐTLA.
Ngay từ thập niên 1960 đã có nhiều giả thuyết giải thích tại sao người ta trở nên ĐTLA. Các giả thuyết này nhấn mạnh đến các yếu tố môi trường xã hội trong giai đoạn đứa trẻ đang phát triển, sự ảnh hưởng của cha mẹ, và sự gắn bó với cha hay mẹ.
Đáng chú ý trong các nghiên cứu này là quan sát của nhà tâm lý học Irving Bieber, khi ông phát hiện qua phân tích thống kê rằng ở nam giới, những người trưởng thành “bình thường” nhưng sau này lớn lên trở thành ĐTLA, trước đó thường có quyến luyến với mẹ hơn là với cha [7].
Kết quả nghiên cứu này được lặp lại bởi các nhóm nghiên cứu khác. Chẳng hạn như một nghiên cứu vào giữa thập niên 1960 phát hiện rằng gần 70% những người đàn ông ĐTLA gần gũi và gắn bó với mẹ, và khoảng 1/3 không thân thiện với cha [7].
Tóm lại, nghiên cứu khoa học mới nhất tuyên bố rằng không có gene ĐTLA, và điều này nói lên rằng xu hướng ĐTLA không phải có ngay từ lúc mới sinh ra. Nhiều nghiên cứu trong quá khứ nói lên rằng xu hướng ĐTLA chủ yếu do các yếu tố môi trường xã hội và đặc biệt là sự gắn bó của nam giới với mẹ. ■
NGUYỄN VĂN TUẤN
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Chương trình Hanoi Pride 2018 có chủ đề 'Thương mến Hà Nội'
"Hoàn toàn chưa," Nguyễn Hoàng Minh Thư cười tươi, cho biết cô chưa từng có cảm xúc đặc biệt với bất kỳ người phụ nữ nào trước khi cô gặp tình yêu hiện tại.
Thường "ưu ái con gái" trong các mối quan hệ bạn bè, nhưng người yêu trước đây của Nguyễn Vũ Trúc Như là một bạn trai.
Giờ đây, họ đang là một cặp tình nhân.
Từ ‘Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng’ đến hành trình ‘Đi tìm Phong’
Mạng xã hội TQ thôi cấm nội dung đồng tính
Guna Yala, 'thiên đường cho giới tính thứ ba'
Hai cô gái, hai thí sinh tham gia chương trình Anh chàng Độc thân, phiên bản Việt Nam, hồi tháng 9/2018 đã gây sốc cho người xem và truyền thông thế giới khi một người ngỏ lời với một người trước ống kính máy quay.
"Lúc đó lạ lắm, mới ở với nhau chỉ có chừng 10 ngày nhưng cảm giác như đã bên nhau, gắn bó với nhau từ rất lâu rồi," Minh Thư nói.
"Cảm giác như tình cảm tiến triển rất nhanh," Trúc Như tiếp lời.
Chụp lại video,
Tình đồng giới: 'Yêu là yêu thôi, sao không dám nói?'
Việt Nam được đánh giá là một quốc gia Á châu tương đối cởi mở đối trong vấn đề đồng tính, và chuyện tình yêu đồng giới không phải là điều gì quá xa lạ.
Quan hệ đồng tính và tình dục đồng giới không phải là điều bất hợp pháp.
Các cuộc diễu hành, lễ hội Viet Pride dành cho người đồng tính đã được tổ chức đều đặn hàng năm kể từ 2012 tới nay.
Tuy nhiên, mọi thứ không hẳn lạc quan đến vậy.
Một nghiên cứu mới đây do USAid kết hợp với UNDP thực hiện cho thấy tại Á châu, trong đó có Việt Nam, cộng đồng LGBT không được hỗ trợ đầy đủ về mặt chính sách và pháp luật.
Bị kỳ thị, phân biệt đối xử nặng nề, họ phải đối diện rất nhiều khó khăn từ nhiều phía, bao gồm cả từ gia đình, nơi làm việc, trên truyền thông. Họ cũng gặp khó khăn trong lĩnh vực y tế, giáo dục.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Chương trình diễu hành Hanoi Pride 2018 hôm 11/11 thu hút nhiều người tham dự
Định kiến xã hội khiến nhiều người sống trong tâm trạng thu mình.
"Rất nhiều bạn bè người Việt của tôi trong giới LGBT không công khai thiên hướng tình dục với gia đình," Anh-Thu Nguyen, Việt kiều Mỹ, nhà sản xuất chương trình Anh chàng Độc thân, cho biết, "dẫu cho họ có một cuộc sống hoàn toàn của người thuộc cộng đồng LGBT."
Những người bạn đó của Anh-Thu [bản thân cô cũng là một 'queer'], có lẽ vẫn là những người may mắn.
Không hiếm trường hợp chỉ biết giấu kín điều bí mật cho riêng mình.
"Tôi đã từng nghĩ rằng tôi là người đồng tính duy nhất trên thế giới, bởi tôi không thể chia sẻ với bất kỳ ai khác trong cộng đồng mình," Lê Thư, hiện làm việc cho Viện nghiên cứu Xã hội, Kinh tế và Môi trường [iSEE] ở Hà Nội, nói với Human Rights Campaign [HRC].
Vài năm trước, đã từng có khách mời, một chàng trai trẻ trung và thành đạt làm việc cho một công ty đa quốc gia, và người mẹ anh, từ chối trả lời buổi phỏng vấn ghi hình của BBC vào phút chót.
Tuy có chỗ dựa là người mẹ đầy cảm thông, chia sẻ, đồng hành cùng con ngay từ những năm tháng hoang mang tuổi mới lớn, nhưng người thanh niên đó nói anh vẫn chưa sẵn sàng đối diện với phản ứng có thể có từ xã hội.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Năm 2015 đánh dấu thời điểm bước ngoặt cho cộng đồng LGBT Việt Nam với việc Quốc hội thông qua các luật về hôn nhân đồng giới và người chuyển giới
Trong một xã hội như vậy, câu chuyện của Minh Thư và Trúc Như khiến công chúng "có chút bối rối, chút sốc, chút kinh ngạc", Anh Tran, giám đốc sản xuất Anh chàng Độc thân, nhận xét.
Theo cách nhìn của Việt kiều Mỹ này thì "chúng ta đang ở trong một quốc gia vô cùng bảo thủ khi bàn tới các vấn đề mang tính nhạy cảm như giới tính, tình dục", nơi mà ngành truyền hình hiện đang ở giai đoạn giống như "truyền hình Mỹ thời thập niên 1960", và vẫn đang chịu sự kiểm duyệt gắt gao.
Đó cũng là quốc gia có "có nền văn hóa luôn kêu gọi mọi người phải sống vì cả cộng đồng", Lê Thư được HRC, tổ chức vận động cho quyền của người đồng tính trên thế giới, dẫn lời.
Điều này, theo Lê Thư, "có lúc khiến các nhóm thiểu số rơi vào tình thế nhiều rủi ro, bởi họ không được chào đón, không được nhắc tới".
Nguồn hình ảnh, Hình do Minh Thư và Trúc Như cung cấp
Chụp lại hình ảnh,
Minh Thư: "Cho dù tôi đến với Trúc Như hay với anh chàng độc thân, hay một thí sinh nào khác đến với anh chàng độc thân, thì đó cũng là tìm được tình yêu của mình. Tôi tin là mọi người sẽ ủng hộ."
Câu chuyện của cặp đôi Minh Thư - Trúc Như cũng gây sốc cho cả giới LGBT Việt Nam.
Anh-Thu nói rằng những cung bậc cảm xúc đi từ phấn khích cho tới ngờ vực.
Một số người cho rằng câu chuyện "quá đẹp, đẹp tới mức khó tin". Một số khác mong đó thực sự là một câu chuyện có thật chứ không phải "chiêu trò" dàn dựng. Và không ít người ước giá như họ có đủ can đảm để "come out", dám công khai tình cảm.
Các thí sinh của The Bachelor luôn được mặc định là những cô gái mong tìm được ý trung nhân trong dáng dấp một người đàn ông hoàn hảo.
Không là ngoại lệ, Minh Thư lúc ban đầu đăng ký để "tìm kiếm tình yêu". Nhưng rồi cô nhận ra rằng với cô, tình yêu là thứ tình cảm đặc biệt giữa hai con người, không phân biệt giới tính.
"Tôi nghĩ các thí sinh tới với chương trình và mọi người xem chương trình là để theo dõi hành trình đi tìm tình yêu. Đó là cái đích cuối cùng," Minh Thư nói.
"Cho dù tôi đến với Trúc Như hay với anh chàng độc thân, hay một thí sinh nào khác đến với anh chàng độc thân, thì đó cũng là tìm được tình yêu của mình."
Cuộc diễu hành của người đồng tính lần đầu tiên được tổ chức tại Việt Nam hồi sáu năm về trước, với con số tham dự khá khiêm tốn, chừng vài chục người.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Hơn 1000 người xuống đường tham gia lễ hội Hanoi Pride 2018
Năm nay, chương trình Viet Pride 2018 bắt đầu từ tháng 8, diễn ra tại nhiều tỉnh thành trên cả nước.
Thời gian một thập niên qua là lúc tại Việt Nam có nhiều thay đổi.
Về mặt pháp lý, dẫu chưa chính thức được công nhận nhưng hôn nhân đồng giới đã không còn bị cấm kể từ 1/2015.
Luật cũng đã được thông qua trong cùng năm, theo đó cho phép người phẫu thuật chuyển giới được đăng ký lại tên và giới tính theo nguyện vọng.
Về mặt xã hội, có vẻ như những thay đổi diễn ra chậm hơn.
Cặp đôi của Anh chàng Độc thân được fan quốc tế hân hoan chúc mừng, nhưng phản ứng từ trong nước thì không hoàn toàn tích cực.
Họ nhận được rất nhiều bình luận trên mạng xã hội, "ủng hộ có, trái chiều có, khiếm nhã có, kỳ thị cũng có", thậm chí có người cho rằng đây là một màn "dựng chuyện", Trúc Như chia sẻ.
Thế nhưng với sự thay đổi từ tâm lý e ngại của người đồng tính trong những năm trước tới sự mạnh dạn của những người như Minh Thư và Trúc Như, từ sự dè dặt trong cuộc diễu hành 2012 tới không khí nhiều sắc màu trong lễ hội Viet Pride 2018, cộng đồng LGBT Việt Nam ngày nay dường như đã mạnh mẽ hơn, dám lên tiếng nhiều hơn để bảo vệ tình cảm, hạnh phúc của mình.
Bởi như Trúc Như nói, đơn giản là, "Yêu là yêu thôi. Sao không dám nói?"