Là xét nghiệm dấu ấn ung thư gan nguyên phát. Bình thường nồng độ AFP < 25 UI/ml. Khi bệnh nhân bị ung thư gan nồng độ AFP tăng lên: có khoảng 80% bệnh nhân ung thư gan có AFP > 25 UI/ml, Khoảng 60% bệnh nhân ung thư gan có nồng độ AFP > 100 UI/ml và khoảng 50% bệnh nhân ung thư gan có nồng độ AFP > 300 UI/ml.
Xét nghiệm AFP là xét nghiệm có giá trị chẩn đoán ung thư gan, nếu nồng độ AFP > 300 UI/ml và siêu âm có khối giảm âm thì có thể khẳng định là bệnh nhân có ung thư gan.
Xét nghiệm AFP đặc biệt có giá trị khi khi dấu ấn này được kết hợp với 2 dấu ấn khác là AFP-L3 và PIVKA-II.
Giá trị của xét nghiệm AFP là định hướng chẩn đoán và theo dõi điều trị. AFP tăng không đồng nghĩa là bệnh nhân bị ung thư gan vì ngoài ung thư gan AFP còn tăng lên khi bệnh nhân bị viêm gan cấp, viêm gan mạn, xơ gan, có thai... Ngược lại AFP bình thường cũng không loại trừ khả năng bị ung thư gan vì có tới 20-30% bệnh nhân ung thư gan nguyên phát nhưng nồng độ AFP vẫn không cao, đó là chưa kể các trường hợp ung thư gan thứ phát. Xét nghiệm AFP là xét nghiệm có giá trị để theo dõi điều trị, đặc biệt với các bệnh nhân trước khi điều trị có nồng độ AFP cao.
Tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 xét nghiệm AFP được tiến hành bằng 2 nhóm kỹ thuật: ELISA và hoá phát quang miễn dịch. Nếu bệnh nhân có yêu cầu xét nghiệm nhanh thì có thể trả kết quả sau 40 phút kể từ khi lấy máu.
Trong thời gian tới Bệnh viện đang nghiên cứu đầu tư bộ xét nghiệm chẩn đoán nhanh ung thư gan bằng kỹ thuật BIOCHIP của Nhật bản với Panel 3 marker là AFP, AFP-L3 và PIVKA-II có thể chẩn đoán nhanh ung thư gan trong vòng 10 phút.
Mọi thắc mắc về xét nghiệm AFP có thể liên hệ PGS.TS Lê Văn Don, Chủ nhiệm khoa Miễn dịch Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, điện thoại 043.8212644 [trong giờ hành chính].
Alpha-fetoprotein [AFP] là protein huyết tương có nồng độ cao trong máu thai nhi. Thông thường, AFP được tạo ra bởi các tế bào gan chưa trưởng thành trong bào thai. Vào năm đầu đời, khi mới sinh, trẻ sơ sinh có nồng độ AFP trong máu tương đối cao, sau đó giảm dần về mức bình thường. Những người trưởng thành khỏe mạnh và không mang thai thường có nồng độ AFP trong máu rất thấp [thường 50 ng/ml. Giá trị AFP 200ng/ml là ngưỡng gợi ý chẩn đoán HCC và tiên lượng bệnh. Nồng độ trên 400 ng/ml hoặc tăng nhanh gấp đôi là dấu hiệu gợi ý HCC. Tuy nhiên, đối với những người có AFP tăng nhưng dưới 200 ng/mL, nên xét nghiệm thêm AFP-L3 và DCP [còn được gọi là PIVKA-II]. Các chất chỉ điểm AFP-L3 [>5%] và DCP [>40 mAU/mL] giúp tăng độ đặc hiệu, cải thiện khả năng phát hiện sớm UBTG. Những xét nghiệm này cũng có thể giúp bác sĩ theo dõi quá trình điều trị ung thư và giúp điều trị hiệu quả.
- AFP [Alpha-fetoprotein] là một globulin được hình thành trong túi noãn hoàng và gan của bào thai. Nếu thai phát triển bình thường, nồng độ AFP được tìm thấy trong huyết thanh của mẹ sẽ tăng lên. Chỉ một lượng không đáng kể AFP vẫn còn lại trong dòng tuần hoàn sau sinh.
- AFP cũng được coi như một chất chỉ điểm [marker] khối u đối với một số loại ung thư [nhất là ung thư gan nguyên phát]. Các ung thư được đặc trưng điển hình bằng các tế bào không được biệt hóa, vì vậy các tế bào này thường vẫn tiếp tục mang các chất chỉ điểm bể mặt [surface markers] tương tự như các chất chỉ điểm được tìm thấy ở bào thai. Khi nồng độ AFP càng cao, khả năng có ung thư càng lớn.
2. Ý nghĩa và mục đích của xét nghiệm AFP trong máu?
- Để chẩn đoán ung thư gan nguyên phát
- Để sàng lọc các khuyết tật ống thần kinh [neural tube defects] của bào thai như tật nứt đốt sống [spina bifida] và quái thai không não [anencephaly].
3. Chỉ số AFP bình thường là bao nhiêu?
- Nam giới và phụ nữ không có thai: < 4,0 ng/ml hay < 7,75 UI/ml.
- Phụ nữ đang có thai nồng độ sẽ có các giá trị quy chiếu bình thường tùy theo tuổi thai.
4. Tăng nồng độ AFP
Các nguyên nhân chính thường gặp là:
- Ung thư gan.
- Xơ gan mật.
- Viêm gan.
- Đa thai [multiple fetuses].
- Suy thai [fetal distress].
- Các khuyết tật ống thần kinh của thai [fetal neural tube defect].
- Ung thư đại tràng.
- Ung thư dạ dày.
- Ung thư phổi.
- Ung thư vú.
- Ung thư tụy.
- Ung thư thận.
- Ung thư tinh hoàn.
5. Giảm nồng độ AFP
Các nguyên nhân chính thường gặp là:
- Hội chứng Down.
- Thai chết lưu.
6. Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm
- Mẫu bệnh phẩm bị vỡ hồng cầu có thể làm thay đổi kết quả xét nghiệm;
- Mẫu bệnh phẩm để quá 2h ngoài nhiệt độ >250C;
- Mẫu huyết thanh/huyết tương bị rã đông nhiều lần…
7. Giá trị của xét nghiệm AFP
7.1. Xét nghiệm rất hữu ích trong chẩn đoán ung thư gan nguyên phát khi nồng độ AFP [Alpha-fetoprotein] > 300 UI/ml khẳng định gần như chắc chắn BN bị ung thư gan. Khi giá trị "điểm cắt" thấp hơn cho phép làm tăng độ nhạy nhưng làm giảm độ đặc hiệu trong chẩn đoán do có nhiều bệnh lý khối u đường tiêu hóa và ngoài đường tiêu hóa [Vd: u nguyên bào võng mạc] và các tình trạng đi kèm với tái tạo tế bào gan [Vd: giai đoạn phục hồi sau viêm gan cấp, cắt một phần gan, viêm gan mạn...]. Cũng có thể kết hợp với tăng nồng độ Alpha-fetoprotein máu.
7.2. Định lượng nồng độ Alpha-fetoprotein cũng có thể được sử dụng để đánh giá đáp ứng với điều trị ung thư.
7.3. XN được sử dụng chủ yếu để sàng lọc sự hiện diện của các khuyết tật ống thần kinh bào thai:
- Xét nghiệm được làm trong khoảng thời gian từ tuần 15 đến tuần 20 khi mang thai, không giúp chẩn đoán một cách tuyệt đối đúng một khuyết tật khi sinh. Tuy nhiên, nếu thấy nồng độ Alpha-fetoprotein tăng cao bất thường, cần phải làm các XN bổ sung khác [Vd: siêu âm thai và định lượng Alpha-fetoproteintrong dịch ối].
- Xét nghiệm định lượng nồng độ Alpha-fetoprotein khi có thai được kết hợp với định lượng nồng độ estriol và hCG [human chorionic gonadotropin]. Bộ ba xét nghiệm kết hợp này được biết với tên gọi "Triple test" . Đánh giá nồng độ của cả ba chất này giúp sàng lọc các khuyết tật ống thần kinh của bào thai [neural tube defects], hội chứng ba nhiễm sắc thể 18 [trisomy 18] và hội chứng Down [trisomy 21]. Xác định chính xác tuổi thai là điểu cốt lõi để bảo đảm kết quả xét nghiệm chính xác, do nồng độ của các chất này thay đổi theo tuổi thai. Phương pháp chính xác nhất để đánh giá tuổi thai là siêu âm thai. Nếu không thể thực hiện được phương pháp này, có thể tính tuổi thai dựa vào chu kỳ kinh nguyệt cuối cùng. Phải nhấn mạnh là chỉ nên coi xét nghiệm này [và "Triple test"] như một phương pháp sàng lọc, các kết quả xét âm tính không đủ đảm bảo chắc chắn trẻ sinh ra sẽ không bị khuyết tật.
8. Sử dụng xét nghiệm AFP trên lâm sàng
- Định lượng nồng độ Alpha-fetoprotein hỗ trợ chẩn đoán ung thư gan nguyên phát, theo dõi đáp ứng điều trị và theo dõi tái phát ung thư gan nguyên phát.
- Đánh gỉá nồng độ Alpha-fetoprotein huyết thanh của mẹ là một xét nghiệm sàng lọc hữu hiệu để phát hiện các khuyết tật ống thần kinh của bào thai và nên được khuyến cáo áp dụng cho tất cả các phụ nữ có thai.
- Các phụ nữ có tăng nồng độ Alpha-fetoprotein huyết thanh cần được chỉ định làm thêm các xét nghiệm và khám siêu âm chuyên khoa để đánh giá sâu hơn về nguy cơ bị các khuyết tật ống thần kinh của thai.
9. Cảnh báo lâm sàng
- Khi nồng độ Alpha-fetoprotein được thấy cao bất thường, cẩn chỉ định tiến hành các xét nghiệm bổ sung [Vd: siêu âm thai và định lượng Alpha-fetoprotein trong nước ối].
- Đối với các phụ nữ thuộc nhóm nguy cơ, nên bổ sung thêm axit folic [400 pg/ngày] khi có thai, điều trị này giúp làm giảm nguy cơ đối với thai bị các khuyết tật ống thần kinh.
Nếu bạn có bất cứ câu hỏi thắc mắc nào về kết quả xét nghiệm AFP hãy gọi điện thoại theo số: 024.3821.2644 - gặp TS. BS Nguyễn Thị Tuấn, phụ trách Khoa Miễn dịch, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 [trong giờ hành chính].
Chỉ số AFP bao nhiêu là nguy hiểm?
Khi bạn mắc bệnh gan mà nồng độ AFP trên 200 ng/ml thì rất có thể bạn bị ung thư gan. Đối với những người có AFP tăng nhưng dưới 200 ng/mL, bác sĩ sẽ yêu cầu xét nghiệm AFP-L3% [còn gọi là L3AFP]. Kết quả này giúp các bác sĩ có thể chẩn đoán chính xác, đặc biệt là khi bạn bị bệnh gan mãn tính, hoặc xơ gan.
Chỉ số AFP gan bao nhiêu là bình thường?
Mức bình thường của nồng độ AFP với người trưởng thành là từ 0 - 8 ng/ml. Với người mắc bệnh ung thư hoặc các tổn thương gan đang phục hồi khác, AFP trong máu sẽ tăng nhanh. Nếu kết quả xét nghiệm vượt ngưỡng bình thường này, tốt nhất bạn cần thực hiện thêm các xét nghiệm khác để tìm nguyên nhân.
Chỉ số AFP nói lên điều gì?
Chỉ số AFP là một trong các loại dấu ấn ung thư khá đặc hiệu, được sử dụng phổ biến hiện nay để sàng lọc và phát hiện sớm ung thư, điển hình là ung thư gan. Ngoài tác dụng này, với những bệnh nhân điều trị ung thư, xét nghiệm AFP còn dùng để đánh giá hiệu quả điều trị và nguy cơ tái phát.
Chỉ số AFP tăng khi nào?
AFP là viết tắt của alpha-fetoprotein. Đây là một loại protein được tạo ra trong gan của một bào thai đang phát triển. Chính vì thế, mức AFP thường cao khi em bé vừa được sinh ra nhưng giảm xuống rất nhanh khi trẻ tròn tuổi 1.