Ghép cây là tách rời một mắt ghép, một chồi non vừa lú ra ở nách lá hoặc một đoạn thân non của cây có những đặc tính nổi bật đặt vào một cây khác có đặc tính sống khoẻ và phát triển tốt, còn gọi là gốc ghép [gốc tháp] tiếp tục sống và tăng trưởng nhờ vào gốc ghép.
Nếu gốc ghép và mắt ghép thuộc cùng một cá thể thì đây là một sự tự ghép [autogreffon]; nếu chúng đến từ các cá thể khác nhau của cùng một loài, người ta gọi đây là sự đồng ghép [himogreffon], sự kết hợp giữa các loài hoặc các giống khác nhau là một sự dị ghép [hétérogreffon].
Các kỹ thuật ghép cực kỳ đa dạng. Tuy nhiên, người ta có thể phân biệt làm 3 loại chính.1. Ghép cành.2. Ghép mắt.
3. Ghép mô được nuôi cấy in-vitro.
Ở đây, xin giới thiệu 2 phương pháp đơn giản không đòi hỏi kỹ thuật cao mà bạn có thể áp dụng ngay tại nhà.
Ghép cành
Ghép áp nhánh
Chọn hai cây có đặc tính khác nhau: một cây có khả năng sống khoẻ mạnh được chọn làm gốc ghép; cây còn lại có những đặc tính tốt khác như cho hoa đẹp, sai trái… được chọn làm mắt ghép. Chọn hai nhánh có kích thước gần bằng nhau, cạo vỏ hai mép cây kề nhau, [ dài 1,5-2cm, rộng 0,4-0,5cm] rồi áp chúng lại. Dùng dây nylon mỏng buộc chặt nơi tiếp xúc. Khi đoạn trên đã phình to hơn đoạn dưới chỗ ghép [chứng tỏ vết ghép đã dính], cắt bỏ phần ngọn của cây dùng làm gốc ghép, cắt gốc cành ghép cách chỗ buộc 2 cm. Đối với những cây khó ghép, có thể cắt gốc cành ghép làm 2 lần: lần đầu cắt 1/2 đường kính, 5-10 ngày sau khi cắt đứt hoàn toàn. Bây giờ, phần gốc ghép đã bị cắt bỏ ngọn sẽ nuôi phần mắt ghép phát triển và tạo một cây ghép mới vừa sống khoẻ mạnh vừa có mang những đặc tính mà ta mong muốn.Ưu điểm: Thao tác nhanh, dễ ghép. Tỷ lệ sống cao khi chọn đúng tổ hợp ghép, nhanh bật mầm ở cành ghép, sức sống của cành ghép tốt. Thường sử dụng trong lĩnh vực cây ăn trái.Nhược điểm: vị trí ghép thường nổi lên các vết sần không đẹp lắm nên ít được sử dụng trong lĩnh vực trồng bonsai.
Ghép đoạn cành
Làm vệ sinh gốc ghép trước một tuần: Cắt cành phụ, làm sạch cỏ vườn, bón phân, tưới nước lần cuối để nhựa lưu thông tốt trên cây.
Chọn những đoạn cành có màu xanh xen kẽ với những vạch màu nâu [bánh tẻ], lá to, có từ 2 -3 mầm ngủ. Giữ trong bẹ chuối tươi hoặc giẻ ẩm để đem đến vườn ươm.
Dùng kéo cắt cành cắt ngọn gốc ghép sao cho dưới vết cắt có nhiều lá bánh tẻ là tốt nhất. Những lá bánh tẻ này sẽ tiếp tục tổng hợp dinh dưỡng nuôi cây trong khi nhờ ưu thế đỉnh mà cành ghép được cung cấp dinh dưỡng nhiều nhất trên toàn cây. Sau đó tay trái giữ gốc ghép, tay phải dùng dao cắt vát một đoạn dài 1,5-2cm. Lấy một đoạn cành có 2-3 mầm ngủ dùng dao cắt vát đầu gốc ghép sao cho gốc ghép và cành ghép chồng khít với nhau. Muốn vậy vết cắt phải nhẵn, phẳng và đường kính của gốc ghép và cành ghép phải tương đương.
Sau khi buộc chặt bằng dây nilông mảnh và quấn kín vết ghép và đầu cành ghép lại. Buộc càng chắc càng tốt. Có thể cắt gốc ghép và cành ghép thành hình lưỡi gà giống nhau để gài cành ghép cho chắc.
Nếu trong thời gian tiến hành ghép mà đất hạn thì tưới nước và sau ghép 3 ngày phải tưới nước cho vườn gốc ghép. Sau ghép 30-35 ngày có thể mở dây buộc kiểm tra tỷ lệ cây sống. Ghép theo hình thức này, cây con rất chóng bật mầm.
Có thể ghép cành theo nhiều cách khác nhau như ghép nêm, ghép dưới vỏ, ghép chẻ bên [ áp dụng khi gốc ghép có đường kính lớn].
Ghép nêm
Ghép chẻ bên
Ghép dưới vỏ
Ghép mắt
Mắt ghép là chồi non nhú lên trên nách lá.Cành lấy mắt ghép là những cành “bánh tẻ”, đường kính gốc cành từ 6- 10 mm tùy mùa ghép và tùy theo giống loài. Mỗi cành có từ 6-8 mầm ngủ ở các nách lá to. Nên chọn những cành ngoài bìa tán, không có sâu bệnh và ở các cấp cành cao. Mỗi cành có từ 6-8 mầm ngủ ở các nách lá to. Vệ sinh chăm sóc và chuẩn bị gốc ghép như ở phương pháp ghép đoạn cành.
Có 2 phương pháp ghép mắt chủ yếu là: ghép chữ T và ghép cửa sổ.
Ghép chữ T
Thường áp dụng cho những cây non, vỏ mỏng, gốc ghép phải đang lên nhựa mới thực hiện được.
Mở miệng gốc ghép như sau: Dùng dao ghép rạch một đường ngang 1cm cách mặt đất từ 10-20cm. Sau đó từ điểm giữa rạch một đường vuông góc với đường rạch trên dài 2 cm làm thành hình chữ T; dùng mũi dao tách vỏ theo chiều dọc vết ghép. Mắt ghép có kèm theo cuống lá, dài 1,5-2cm, có một lớp gỗ rất mỏng ở phía trong. Lát cắt phải thật : ngọt” tránh dập nát tế bào ở phía trong. Tay phải cầm cuống lá gài mắt ghép vào khe dọc chữ T đã mở, đẩy nhẹ cuống lá xuống. Dùng nilông mỏng và bền buộc chặt và kín vết ghép lại. Buộc càng chặt càng tốt.
Ghép chữ T
1: lấy mắt ghép2: tách vỏ hình chữ T trên gốc ghép3: đặt mắt ghép vào gốc ghép4: Quấn kín bằng dây nilon5: kết quả sau khi mắt ghép phát triển tốt
Tùy theo mùa vụ và giống loài cây mà sau ghép 15-20 ngày có thể mở dây buộc, kiểm tra sức sống của mắt ghép. Nếu mắt ghép xanh, cuống lá vàng và rụng đi là chắc sống. Từ 7-10 ngày sau khi mở dây buộc có thể cắt ngọn gốc ghép.
Ghép cửa sổ
Thường áp dụng đối với những cây to, vỏ dày và già.Dùng dao ghép mở “cửa sổ” trên thân gốc ghép. Nếu đất ẩm thì mở cửa sổ cao, đất khô cần ghép thấp hơn. Kích thước miệng ghép “cửa sổ” 1 x 2 cm. Bóc một miếng vỏ trên cành ghép đã mở. Đặt mắt ghép vào “cửa sổ” đã mở của gốc ghép, đậy cửa sổ lại và quấn dây nilông mỏng cho thật chặt. Trong vài ngày dầu không nên tưới vì có thể làm úng và hỏng mắt ghép. Sau ghép 15-20 ngày có thể mở dây buộc và cắt miếng vỏ đậy ngoài của gốc ghép, nếu có nhựa hàn kín, chứng tỏ việc ghép dã thành công. Cắt ngọn gốc ghép cách vết ghép 2cm và nghiêng một góc 450 về phía ngược chiều với mắt ghép. Ghép cửa sổ là một trong những phương pháp ghép có tỷ lệ sống cao nhất.
Ghép cửa sổ
Những cây nào có thể ghépCon trai cụ Mas Ishii đã từng tuyên bố: “Chúng tôi ghép mọi loại cây, chỉ trừ có tre trúc và cỏ!”Sự thực thì trên nguyên tắc hầu như mọi giống cây đều có thể ghép, kể cả thông tùng. Tuy nhiên có những loại dễ ghép và loại khó ghép.Những loại dễ ghép: thường loại nào phát triển nhanh mạnh thì cũng dễ ghép: sanh, si đa, mai vàng, tùng la hán v.v
Những loại khó ghép hoặc không ai thèm ghép: thông tùng, sam núi, phi lao v.v
Theo: caycanhvietnam
Ghép cây là một trong những phương pháp nhân giống vô tính được thực hiện bằng cách đem gắn một bộ phận của cây giống [một mắt hay một đoạn cành] sang một gốc cây khác [gọi là gốc ghép] để tạo nên một cây mới mà vẫn giữ được những đặc tính của cây giống ban đầu
- Cơ sở khoa học của ghép cây
- Ưu điểm của phương pháp ghép
Cơ sở khoa học của ghép cây
Ghép cây là một trong những phương pháp nhân giống vô tính được thực hiện bằng cách đem gắn một bộ phận của cây giống [một mắt hay một đoạn cành] sang một gốc cây khác [gọi là gốc ghép] để tạo nên một cây mới mà vẫn giữ được những đặc tính của cây giống ban đầu. Bằng các biện pháp nhất định làm cho gốc ghép và thân ghép tiếp xúc với nhau, nhờ sự hoạt động và tái sinh của tượng tầng làm cho gốc ghép và mắt ghép gắn liền với nhau, cây ghép sẽ phát triển bình thường.
Ưu điểm của phương pháp ghép
– Cây ghép sinh trưởng tốt nhờ bộ rễ của gốc ghép.
– Cây vẫn giữ được các đặc tính tốt của cây mẹ.
– Sớm ra hoa, kết quả.
– Hệ số nhân giống cao, tốc độ tăng diện tích nhanh mà không ảnh hưởng đến sức khoẻ của cây mẹ.
– Nâng cao được sức chống chịu của giống, chịu hạn, chịu úng, chống chịu sâu bệnh trên cơ sở chọn được giống gốc ghép thích hợp.
– Duy trì được nòi giống đối với những giống không hạt hoặc chiết, giâm cành khó.
Tuy có những ưu điểm kể trên nhưng khi ghép nếu không chú ý chọn gốc ghép và mắt ghép sạch bệnh, nhất là bệnh vi rút, thì cây con giống sẽ bị lây truyền bệnh.
Để có những cành ghép tốt cần chú ý một số điểm sau:
Chọn mắt ghép: Chọn cành ghép tốt trên cây mẹ có năng suất cao, ổn định qua 3 vụ quả trở lên và phẩm chất tốt. Thường lấy mắt ghép ở các cành giữa tầng tán, nhô ra ánh sáng, cành có 4 – 6 tháng tuổi, đường kính gốc cành từ 4 – 10mm.
Chọn gốc ghép:
Gốc ghép tốt phải có các tiêu chuẩn sau:
– Giống làm gốc ghép sinh trưởng phải khoẻ, có khả năng thích ứng với điều kiện khí hậu, đất đai ở địa phương, có khả năng chống chịu sâu bệnh tốt
– Cây sinh trưởng nhanh để chóng được ghép, dễ gây giống [từ phương pháp gieo hạt, giâm cành], ít mọc mầm phụ ở gốc cây con.
– Có khả năng tiếp hợp tốt với thân cành ghép. Thông thường các cây trong cùng họ, cùng loài khi ghép dễ hợp với nhau hơn: cam, bưởi; mận, đào; mãng cầu xiêm, bình bát.
Xác định cho được thời vụ ghép thích hợp cho từng giống ở địa phương mình
– Vụ xuân: Thời vụ ghép tốt là tháng 3,4 đối với cam, chanh, quýt, bưởi，mơ.
– Vụ hè: Các tháng 5, 6, 7 nhiệt độ cao dần, thỉnh thoảng có trận mưa rào, ở khu 4 cũ có gió Lào, ghép lúc này tỷ lệ sông thấp.
– Vụ thu: Tháng 8, 9, 10 nhiệt độ cao, mưa nhiều, là mùa sinh trưởng mạnh của nhiều loại cây vì vậy cây ghép dễ sống. Ví dụ đối với táo ghép vào tháng 8 – 9 là tốt nhất.
– Vụ đông: Tháng 11, 12, 1 nhiệt độ thấp, khô hạn nên tỉ lệ sống thấp. Riêng đối với hồng là ghép tốt [tháng 10 – 11].
Ở các tỉnh miền Nam thường ghép vào đầu mùa mưa hoặc gần cuối mùa mưa tuỳ theo điều kiện của từng vùng và từng giống cụ thể.
Các phương pháp ghép cây
Có 2 phương pháp ghép với nhiều kiểu ghép khác nhau:
Ghép mắt: Chữ T, cửa sổ, ghép mắt nhỏ có gỗ.
Ghép cành: Ghép áp, ghép nêm, ghép chẻ bên, ghép yên ngựa.v.v…
Dưới đây giới thiệu kiểu ghép mắt nhỏ có gỗ:
Ưu điểm: của phương pháp này là thao tác đơn giản, tận dụng được mắt ghép, ghép được nhiều thời vụ trong năm. Theo phương pháp này nếu cành ghép và gốc ghép không dóc vỏ cũng ghép được. Tất nhiên vào mùa cây chuyển nhựa tốt thì tỷ lệ sống sẽ cao hơn.
Chọn những cành ghép mập, khoẻ, có vỏ màu xanh mới xuất hiện vài vạch nâu, đã bắt đầu “tròn mình”. Các tiêu chuẩn khác như ghép chữ T và cửa sổ. Dùng dao sắc vát một lát hình lưỡi gà từ trên xuống, cách mặt đất từ 16 – 20cm, có độ dày gỗ bằng 1/5 đường kính gốc ghép. Nếu cành ghép đường kính nhỏ hơn gốc ghép thì vết ghép cắt mỏng hơn. Chiều dài miệng ghép chừng 1 – 1,2cm. Cắt một miếng tương tự ở cành ghép có cuống lá và mầm ngủ ở giữa đặt nhanh vào vết ghép. Buộc chặt và kín bằng dây nilông mềm. Sau 18 – 30 ngày có thể mở dây buộc và cắt ngọn gốc ghép, vết cắt ngọn gốc ghép cách vết ghép 1,5 – 2cm.
Chăm sóc cây sau khi ghép:
Sau khi ghép được 1 tuần đến 10 ngày thì cởi dây cho gốc ghép. Nếu cởi dây quá sớm sự tiếp hợp giữa mất ghép và gốc ghép chứa tốt. Sau khi cởi dây được 5 ngày kiểm tra mắt ghép, lấy móng tay cạo nhẹ lớp biểu bì ở mắt ghép nếu thấy xanh là mắt ghép sông, cắt ngọn gốc ghép chỗ trên mắt ghép độ 2 – 3cm. Vặt bỏ các mầm phụ ở gốc ghép. Khi mắt ghép phát triển thành cành cao 15 – 20cm thì bắt đầu làm cỏ, vun gốc và bón phân.
Việc phun thuốc trừ sâu phải làm sớm hơn, khi mầm ghép mọc được 1 – 2cm. Nếu ghép vào mùa hè, nhiệt độ và ẩm độ cao thì phải thường xuyên phun thuốc Boócđô với tỷ lệ [1: 1: 100] để chống nấm gây héo cành. Bón phân tốt nhất là dùng nước phân chuồng ủ hoai pha loãng tỷ lệ 1: 3 – 5 lần hay dùng 1% sulfat đạm. Sau đó cứ cách 1 tháng thì bón thúc một lần cho cây.
Khi cành ghép cao 40 – 50cm thì tuỳ giống cây ăn quả, tùy dạng hình của gốc ghép mà có thể bấm ngọn, tạo hình, tỉa bốt các cành con sao cho trên mỗi cây để lại 2 – 3 cành chính khoẻ phân bố đều về các phía là tốt.
Một số điểm kỹ thuật cần được quan tâm khi ghép:
– Phải có cành ghép tốt，gốc ghép sung sức, trước khi ghép nên tưới một lần nước phân đạm nồng độ 1% cho gốc ghép.
– Người ghép phải thành thạo các thao tác, ghép nhanh, không để bị khô, bị ôxy hoá hoặc làm dính cát bụi vào mắt ghép và vết cắt ở gốc ghép.
– Nên ghép vào buổi sáng, tránh ghép lúc mưa, lúc nắng to hay lúc lá còn ướt.
– Dao ghép phải sắc, cắt ngọt, không làm xơ hoặc bầm dập mắt ghép.
– Ghép xong phải buộc chặt và che kỹ, không để nước thấm vào mắt ghép.
– Sau khi ghép sống, cắt cây, cần tưới nước giữ ẩm và vặt mầm phụ.