Lý luận chung về gia đình và liên hệ với vai trò của người phụ nữ trong gia đình ở Việt Nam hiện nay

Đời sống của mỗi cá nhân trong xã hội luôn được bắt đầu từ phạm vi gia đình, mỗi gia đình luôn là một tế bào của xã hội, trong đó người phụ nữ trong gia đình luôn được xem là hạt nhân của tế bào đó; đồng thời, gia đình cũng là nơi thể hiện thực chất của sự bình đẳng và nâng cao địa vị của người phụ nữ.

Trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc, phụ nữ Việt Nam đã có những đóng góp to lớn cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước. Ngay từ buổi đầu lập nước, khi gặp nạn ngoại bang xâm lược, bà Trưng bà Triệu đã dấy binh khởi nghĩa đánh đuổi quân thù. Thế kỷ XX, qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, lịch sử lại ghi nhận hàng vạn tấm gương phụ nữ, các chị, các mẹ không ngại gian khổ, không tiếc máu xương, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh, cống hiến không chỉ cuộc đời mình mà cả con em cho độc lập tự do của Tổ quốc. Phụ nữ không chỉ chiến đấu anh hùng mà đã lao động cần cù, gian khó để vượt lên cảnh đói nghèo và lạc hậu, góp phần xây dựng đất nước ngày càng to đẹp và đàng hoàng hơn. Chính vì thế mà Đảng, Bác Hồ đã phong tặng phụ nữ Việt Nam tám chữ vàng “Anh hùng, bất khuất, trung hậu, đảm đang” trong thời kỳ kháng chiến và “Trung hậu, đảm đang, tài năng, anh hùng” trong thời kỳ đổi mới đất nước, đó  không chỉ là sự khích lệ, động viên mà còn là sự thừa nhận và đánh giá vai trò to lớn của phụ nữ Việt Nam. Trong buổi tiếp các trưởng đoàn dự cuộc họp Mạng lưới lãnh đạo nữ lần thứ 11 (WLN) của diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) diễn ra vào tháng 9-2006 tại Hà Nội, Chủ tịch Nguyễn Minh Triết (lúc bấy giờ) khẳng định: Ðảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam nhận thức rõ về vai trò của phụ nữ trong phát triển và hội nhập quốc tế. Chủ tịch nêu rõ: "Ở Việt Nam, vai trò của phụ nữ rất quan trọng. Trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, phụ nữ tham gia rất tích cực trong nhiều hoạt động. Trong thời kỳ hòa bình và xây dựng đất nước, phụ nữ giữ cương vị lãnh đạo ở mọi lĩnh vực kinh tế, văn hóa, khoa học - kỹ thuật.... Vai trò của phụ nữ hoàn toàn xứng đáng với tám chữ vàng mà Ðảng, Nhà nước và nhân dân dành tặng. Với truyền thống đó, phụ nữ Việt Nam “giỏi việc nước, đảm việc nhà” tiếp tục vượt qua mọi thành kiến và thử thách, vươn lên đóng góp tích cực vào các hoạt động xã hội, duy trì ảnh hưởng rộng rãi vai trò của mình trên nhiều lĩnh vực như: tham gia quản lý nhà nước; tham gia xóa đói giảm nghèo; xây dựng gia đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc; tham gia phòng chống tệ nạn xã hội; … Có thể nói, vai trò của phụ nữ Việt Nam được thể hiện ngày càng sâu sắc và có những đóng góp quan trọng trong thành tựu của cách mạng Việt Nam. Ngày nay, khi đất nước bước vào thời kỳ hội nhập với khu vực và thế giới, trong công cuộc xây dựng đất nước trên con đường công nghiệp hóa - hiện đại hóa, phụ nữ Việt Nam tiếp tục đóng vai trò quan trọng, là động lực thúc đẩy sự phát triển chung của xã hội. Vai trò này đang được khẳng định một cách rõ nét hơn bao giờ hết. Trước hết, chúng ta phải thừa nhận vị trí hết sức quan trọng của người phụ nữ trong gia đình. Họ có ảnh hưởng to lớn tới hạnh phúc và sự ổn định của gia đình. Là người vợ hiền, họ luôn hiểu chồng, sẵn sàng chia sẻ những ngọt bùi cũng như những đắng cay cùng chồng, khiến người chồng luôn cảm thấy yên tâm trong cuộc sống, từ đó họ có thể đóng góp nhiều hơn cho xã hội. Không chỉ chăm sóc giúp đỡ chồng trong gia đình, người vợ còn đưa ra những lời khuyên thiết thực giúp chồng trong công việc, đóng góp vào thành công trong sự nghiệp của chồng. Là người mẹ hết lòng vì con cái, họ thực sự là những tấm gương cho con cái noi theo. Người mẹ ngày nay còn là một người bạn lớn luôn ở bên con để hướng dẫn, động viên kịp thời. Bất cứ ai trong chúng ta đều có thể tìm thấy ở những người phụ nữ, người vợ, người mẹ sự yên tĩnh trong tâm hồn và sự cân bằng bình yên trong cuộc sống. Chính họ đã tiếp sức cho chúng ta vượt qua những khó khăn để sống một cuộc sống hữu ích. Trong thời đại mới, bên cạnh vai trò quan trọng trong gia đình, người phụ nữ còn tích cực tham gia vào các hoạt động xã hội. Ngày càng có nhiều người trở thành nhà lãnh đạo, nhà khoa học nổi tiếng, nhà quản lý năng động. Trong nhiều lĩnh vực, sự có mặt của người phụ nữ là không thể thiếu như ngành dệt, may mặc, du lịch, công nghệ, dịch vụ… Quyền của phụ nữ về kinh tế đã được nâng lên thông qua việc pháp luật quy định phụ nữ cùng đứng tên với nam giới trong giấy chứng nhận quyền sở hữu đất đai, nhà ở và tài sản. Việt Nam cũng là một trong số ít các quốc gia đã hoàn thành báo cáo về tình hình thực hiện Công ước về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ (CEDAW). Đặc biệt, hệ thống các ban Vì sự tiến bộ của phụ nữ đã được thành lập ở hầu hết các bộ, ngành và toàn bộ các tỉnh, thành phố trong cả nước. Mạng lưới cán bộ tư vấn về giới hoạt động hiệu quả, hệ thống pháp luật bảo đảm quyền bình đẳng của phụ nữ được tăng cường bằng Luật Bình đẳng giới. Như vậy có thể nói, trong xu thế hội nhập và phát triển của đất nước, phụ nữ Việt Nam tiếp tục phát huy và khẳng định vai trò, vị trí của mình đối với sự phát triển của xã hội. Khi nền kinh tế của chúng ta càng phát triển, phụ nữ càng có nhiều cơ hội hơn, phá vỡ sự phân công lao động cứng nhắc theo giới, cho phép phụ nữ tham gia vào nền kinh tế thị trường và khiến nam giới phải chia sẻ trách nhiệm chăm sóc gia đình, giảm nhẹ gánh nặng việc nhà cho phụ nữ, tạo cho họ nhiều thời gian nhàn rỗi hơn để tham gia vào các hoạt động khác; đồng thời tạo ra nhiều cơ hội hơn cho phụ nữ trên thị trường lao động… Tuy nhiên, đó cũng chỉ mới là những bước khởi đầu thuận lợi. Hiện thời chúng ta vẫn còn nhiều hạn chế cần phải được khắc phục trong vấn đề bình đẳng giới, nhất là về mặt tư tưởng, quan điểm của con người trong xã hội, kể cả nam giới và nữ giới. Không chỉ có nam giới chưa nhận thức hoặc có thái độ không chấp nhận vai trò, vị trí của phụ nữ mà ngay chính bản thân nhiều phụ nữ cũng hiểu biết mơ hồ, từ đó có những thái độ lệch lạc và không thể có cách giải quyết đúng đắn các vấn đề nảy sinh trong cuộc sống có liên quan đến vai trò, vị trí về giới của mình. Hiện nay, những thành tựu khoa học kỹ thuật hiện đại đã phần nào hỗ trợ người phụ nữ trong công việc nội trợ, giảm bớt sức lao động của người phụ nữ trong gia đình. Song, phụ nữ vẫn là người làm chính công việc nhà, từ việc bếp núc tới việc dạy dỗ con cái, chăm lo đời sống tinh thần cho các thành viên trong gia đình. Cộng với thời gian làm việc ngoài xã hội, quỹ thời gian dành cho việc hưởng thụ các giá trị văn hóa tinh thần, việc học tập nâng cao trình độ kiến thức của phụ nữ là rất hiếm hoi, thậm chí ở một số đối tượng phụ nữ như công nhân, người buôn bán, quỹ thời gian này gần như không có. Bên cạnh đó, nguy cơ bạo lực gia đình đang là mối đe dọa cho một số không nhỏ phụ nữ.

Để người phụ nữ đảm đương được vai trò của mình, đồng thời phát huy được hết khả năng bản thân để phát triển trong thời hiện đại, yếu tố tự thân của mỗi phụ nữ là rất quan trọng. Chỉ khi nào tính tích cực, chủ động của người phụ nữ được khơi dậy, phụ nữ mới vừa có thể đảm đương tốt công việc ngoài xã hội, vừa duy trì được mối quan hệ gia đình bền chặt, một tổ ấm hạnh phúc. Điều cần làm là làm sao để gia đình và xã hội tạo được những điều kiện thuận lợi nhất cho phụ nữ phát huy được khả năng của mình, đó là: người phụ nữ có công việc ổn định để đảm bảo cuộc sống, có cơ hội học tập nâng cao kiến thức, trình độ chuyên môn, tham gia ngày càng nhiều hơn vào các hoạt động xã hội, các đoàn thể, câu lạc bộ, có thời gian hưởng thụ văn hóa, văn nghệ, chăm sóc sức khỏe,...

Từ ngàn xưa đến nay và mãi mãi sau này, người phụ nữ Việt Nam vẫn khẳng định vai trò quan trọng của mình trong việc đóng góp to lớn cho xã hội phát triển và thực hiện chức năng xây dựng gia đình hạnh phúc. Đó là vai trò không thể thay thế được bởi thiên chức cao quý của người phụ nữ mà tạo hóa đã ban tặng.

1. Vai trò làm vợ và thiên chức làm mẹ

1.1. Vai trò làm vợ

Nhân tố tạo nên một gia đình hạnh phúc trước hết là do người phụ nữ biết quên mình để trở thành người vợ thủy chung son sắt, một người vợ luôn hiểu rõ chồng mình, đồng cảm với chồng về tư tưởng, về đời sống tinh thần và con đường sự nghiệp.

Người phụ nữ là người luôn chia sẻ những tâm sự, buồn vui trong cuộc sống với người chồng, hiểu được công việc của chồng, chủ động sắp xếp công việc gia đình để người chồng yên tâm công tác. Trong mọi hoàn cảnh người vợ cùng kề vai sát cánh với người chồng, biết ủng hộ các ý tưởng, hành động tích cực của chồng, là người thúc đẩy những ước mơ, hoài bão, nghị lực của người chồng, bảo vệ uy tín của chồng, giúp đỡ chồng để chồng phấn đấu thành đạt. Đằng sau sự thành công của người chồng đều có bóng dáng của người vợ.

Người vợ là người luôn quan tâm, lo lắng cho chồng, từng bữa ăn giấc ngủ và những điều kiện sinh hoạt hàng ngày. Trong cư xử với chồng vừa nhẹ nhàng, vừa mềm mỏng, những lúc cần thiết cũng phải thể hiện sự cương quyết cứng rắn để có thể giúp chồng chiến thắng những thói xấu của bản thân mình trước những cám dỗ và các tệ nạn của xã hội để bảo vệ hạnh phúc gia đình. Với lòng bao dung độ lượng vị tha và sự nhạy cảm tinh tế, người phụ nữ biết bỏ qua những lỗi lầm của người chồng, thực sự là người đồng hành của người chồng trên con đường xây dựng hạnh phúc .

Tình yêu của người phụ nữ với chồng, là tình yêu mãi mãi dâng trào, không bao giờ vơi cạn những nhịp sóng yêu thương - một tình yêu bất tử. Một nhà tư tưởng nhận xét: “Trái tim của người phụ nữ không bao giờ già cỗi và một khi nó không yêu nữa thì đó là vì nó đã ngừng đập ”.

1.2. Thiên chức làm mẹ

Người phụ nữ có thiên chức cao quý là sinh đẻ để duy trì nòi giống và nuôi dạy con cái  từ khi con cất tiếng chào đời đến khi con đã trưởng thành.

Bằng tình thương vô bờ bến người mẹ tần tảo nuôi con khôn lớn, là chỗ dựa tinh thần tình cảm với con, giáo dục con về phẩm chất đạo đức, nhân cách để con khôn lớn thành người.

Là người mẹ hết lòng, cả đời hy sinh vì con cũng là tấm gương cho con noi theo, đồng thời là người bạn lớn luôn ở bên con để che chở động viên con vượt qua khó khăn vất vả trong cuộc sống để con trưởng thành.

Người mẹ cũng là người Thầy đầu tiên của mỗi người. Từ khi con cất tiếng khóc chào đời người mẹ là người đầu tiên dạy con biết lắng nghe, biết biểu lộ cảm xúc, con lớn hơn một chút mẹ dạy con chập chững từng bước đi, dạy con từng câu nói và các cử chỉ, hoạt động trong sinh hoạt. Khi con đã lớn, mẹ dạy con các hành vi đạo đức, cách ứng xử theo chuẩn mực của xã hội. Người mẹ là chỗ dựa tâm lý tinh thần của con biết lắng nghe, khuyên nhủ con, dạy bảo con tháo gỡ những trở ngại khó khăn trong cuộc sống. Những phẩm chất quý báu của người mẹ: sự tần tảo, dịu hiền, đức hy sinh, sự nhẫn nại, thái độ hòa nhã, lòng yêu thương con, lòng bao dung độ lượng có sức cảm hóa mạnh mẽ để con cái học tập, noi theo.

2. Người phụ nữ là một trong những trụ cột chính tạo thu nhập cho gia đình

Phụ nữ là trụ cột thứ hai trong gia đình cùng chồng chia sẻ trách nhiệm về kinh tế, tổ chức đời sống vật chất cho gia đình. Người phụ nữ trực tiếp lao động sản xuất tạo ra của cải vật chất góp phần xóa đói giảm nghèo nâng cao thu nhập cho gia đình, làm giàu cho gia đình và xã hội.

Bên cạnh đó, người phụ nữ cũng là người quản lý các nguồn lực của gia đình, đảm nhiệm vai trò “Tay hòm chìa khóa” cho gia đình, cùng chồng quản lý thu nhập, cân đối thu chi, đảm bảo cho gia đình có cuộc sống ổn định. Phụ nữ là những người giỏi giang trong việc cân đối các khoản thu chi, biết tính toán một cách khoa học và có nghệ thuật trong việc bếp núc, đảm bảo “Cơm ngon canh ngọt” cho gia đình.

3. Phụ nữ là người chăm sóc sức khỏe và sắp xếp tổ chức cuộc sống gia đình

Ngoài trách nhiệm phát triển kinh tế, người phụ nữ là người đảm nhiệm chính các công việc nội trợ nấu ăn, duy trì cuộc sống gia đình, chăm sóc sức khỏe cho mọi thành viên trong gia đình trong việc đảm bảo chế độ dinh dưỡng để tái sản xuất sức lao động.       

Đảm đang trong mọi việc: dọn dẹp nhà cửa sạch sẽ ngăn lắp trong gia đình và những công việc không tên khác, thời gian dành cho công việc gia đình thường gấp đôi người đàn ông (phụ nữ 4,2 giờ/ngày, đàn ông 2,2 giờ/ngày).

Người phụ nữ luôn quan tâm chăm sóc các thành viên trong gia đình không chỉ trong việc ăn uống mà còn chăm sóc khi các thành viên trong gia đình (ông bà, cha mẹ, chồng, con ..) khi đau ốm giúp người già sống lâu, người chồng khỏe mạnh, con cái phát triển tốt.

Vai trò quan trọng khác của người phụ nữ là sắp xếp tổ chức cuộc sống gia đình trong việc lập kế hoạch và thực hiện kế hoạch thu, chi. Cùng chồng phân công công việc cho các thành viên một cách hợp lý đảm bảo sự bình đẳng trong lao động, đồng thời họ gánh vác công việc nội trợ, là người lập kế hoạch tổ chức cuộc sống gia đình vui vẻ đầm ấm, phù hợp với sở thích của các thành viên bằng những bữa cơm ngon và  cách giao tiếp cởi mở chân thành tạo không khí thân mật ấm cúng, hòa thuận trong gia đình.

4. Người phụ nữ là người chăm lo đời sống tinh thần cho gia đình

Với trái tim nhân hậu, người phụ nữ biết cách tạo nên gia đình trở thành tổ ấm, nơi sum vầy chia sẻ yêu thương, nơi bộc lộ cảm xúc tâm hồn của mỗi thành viên. Người phụ nữ trở thành sợi dây liên kết tình cảm trong gia đình, là người thường xuyên gần gũi động viên, kết nối các thế hệ và các thành viên trong gia đình, có khả năng dung hòa các mối quan hệ của các thế hệ và các thành viên: Ông bà - Cha mẹ - Vợ chồng - Con cháu... để giữ gìn hòa khí trong gia đình. 

Trong cuộc sống sinh hoạt đôi khi cũng có va chạm, mâu thuẫn thì người phụ nữ có vai trò chăm lo đời sống tinh thần, họ là biểu tượng của tình cảm yêu thương gắn bó trong việc: chăm sóc nuôi dưỡng người già, chung thủy yêu thương chồng, dạy dỗ con cái nên người, họ thể hiện vai trò ấy một cách bình dị, tự nhiên như một sự tất yếu dù phải trải qua nhiều gian khó và sự hy sinh.

5. Người phụ nữ là nơi giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa gia đình

Trong gia đình, phụ nữ vừa là người giữ gìn, phát huy giá trị truyền thống của gia đình vừa là người tiếp thu và sáng tạo nên những giá trị văn hóa mới góp phần xây dựng nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, góp phần quan trọng trong việc xây dựng gia đình văn hóa. 

Phụ nữ là người giữ gìn lễ giáo trong gia đình, giữ gìn nền nếp trên kính dưới nhường, kính lão đắc thọ, giáo dục hướng dẫn con cái theo các chuẩn mực đạo đức, thực hiện những quy tắc ứng xử trong gia đình.

Phụ nữ lưu giữ sáng tạo những câu ca dao, các làn điệu dân ca, các bài thơ, bài hát... thông qua các câu hát ru, những điệu dân ca đã truyền cho con cháu về tình yêu thương và những bài học về đạo lý làm người.

Phụ nữ cũng là người giữ gìn phong tục tập quán trong các ngày lễ, ngày tết, ngày giỗ ông bà tổ tiên... thể hiện đạo lý hiếu kính, uống nước nhớ nguồn.

Người phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện bình đẳng giới trong gia đình thể hiện ở việc không ngừng nâng cao năng lực trình độ công tác, đảm bảo sự phân công hợp lý công việc trong gia đình, tham gia các quyết định, đối xử công bằng với các con, tạo cho các con cơ hội học tập, làm việc và hưởng thụ các giá trị vật chất, tinh thần không phân biệt con trai, con gái .

Người phụ nữ là nhân tố tích cực trong việc phòng chống bạo lực gia đình, phòng chống các tệ nạn xã hội từ gia đình, xuất phát từ trách nhiệm, tình thương yêu, sự hy sinh, sự cảm hóa của người vợ, người mẹ đã giữ gìn cho gia đình yên ấm hạnh phúc, tránh được sự sa ngã của các tệ nạn và cạm bẫy của xã hội trong thời kỳ kinh tế thị trường.

Người phụ nữ có vai trò vô cùng quan trọng trong xã hội và gia đình. Để phát huy vai trò to lớn của phụ nữ trong việc xây dựng xã hội và gia đình hạnh phúc, cùng với sự nỗ lực của chính bản thân người phụ nữ, chị em rất cần sự ủng hộ từ gia đình, xã hội giúp chị em phụ nữ vươn lên, luôn xứng đáng với phẩm chất cao quý: “Tự tin, tự trọng, trung hậu, đảm đang” để từng bước nâng cao vị thế của mình đóng góp ngày càng nhiều cho xã hội và xây dựng gia đình hạnh phúc bền vững.   

                                                                                          Nguyễn Mạnh Thân