Kỹ năng nghe là một phần quan trọng trong giao tiếp tiếng anh.Lắng nghe có vai trò quan trọng trong đời sống thường ngày. Hoạt động nghe chiếm tới khoảng 45 phần trăm thời gian giao tiếp của một người trưởng thành. Lớn hơn nhiều so với hoạt động nói [chiếm 30 phần trăm]. Đọc và viết [lần lượt chiếm 16 phần trăm và 9 phần trăm]. Tuy vậy, nhiều học sinh [và thậm chí cả giáo viên] lại thường không dành đủ sự quan tâm cần thiết cho kỹ năng nghe. Từ đó dẫn đến việc người học thường nói rằng kỹ năng nghe là thử thách khó khăn nhất trong tất cả các kỹ năng khi học tiếng anh giao tiếp. Đặc biệt là tiếng anh thiếu nhi nên học nghe để phản xạ tốt hơn.
Một cá nhân có thể gặp nhiều khó khăn để hiểu được một bài hội thoại. Bài giảng hoặc một cuộc trò chuyện bằng ngôn ngữ thứ hai [và đôi khi ngay cả trong tiếng mẹ đẻ]. Trong một số tình huống, người nói và người nghe đều có thể là nguyên nhân gây ra những khó khăn đó. Ví dụ: người nói nói quá nhanh, không gian có quá nhiều tiếng ồn. Không nhìn thấy được đối phương trong trường hợp cả hai nói chuyện qua điện thoại. Người nghe bị hạn chế về mặt từ vựng, thiếu kiến thức về chủ đề. Không có khả năng phân biệt các âm riêng lẻ.
Dưới đây A+ English là một vài kỹ năng “chiến lược” giúp người học tiếng Anh giao tiếp có thể cải thiện kỹ năng nghe của mình:
1. Dự đoán nội dung
Hãy tưởng tượng bạn bật ti vi lên và thấy một người đàn ông mặc vest. Đang đứng trước một bản đồ rộng lớn với các biểu tượng: mặt trời, mây và sấm sét. Bạn nghĩ anh ấy định nói gì với bạn? Nhiều khả năng đây sẽ là bản tin dự báo thời tiết. Bạn có thể nghe thấy những từ như “sunny”, “winny”, “overcast”.
Tùy thuộc vào ngữ cảnh như: một bản tin thời sự. Một bài giảng ở trường đại học, một cuộc trao đổi trong siêu thị là những trường hợp bạn có thể đoán được các từ tiếng Anh. Phong cách ngôn ngữ người nói sẽ sử dụng. Kiến thức xã hội chính là chiếc chìa khóa giúp chúng ta dự đoán loại thông tin, chúng ta có thể nghe thấy. Hơn nữa, khi chúng ta dự đoán chủ đề của một cuộc nói chuyện. Tất cả từ vựng liên quan được “kích hoạt” để giúp chúng ta hiểu rõ hơn những gì đang nghe.
Mẹo: Nếu bạn đang làm bài kiểm tra nghe, hãy lướt qua các câu hỏi trước. Và cố gắng dự đoán các loại thông tin bạn cần lắng nghe. Ví dụ: Một câu hỏi bắt đầu bằng “How many…?” có thể sẽ yêu cầu bạn lắng nghe một con số cụ thể. Hoặc số lượng của một cái gì đó.
2. Lắng nghe ý chính
Hãy tưởng tượng bạn là một siêu anh hùng đang bay trên bầu trời. Từ độ cao này, bạn có thể thấy toàn bộ khu vực trông như thế nào. Dân cư đông đúc ra sao, loại nhà cửa ở mỗi khu vực như thế nào.
Thực hành: Tìm một video ngắn có phụ đề về một chủ đề tiếng Anh mà bạn quan tâm. Đọc tiêu đề giúp bạn dự đoán nội dung và sau đó lắng nghe các từ khóa. Sau đó nghe lại với phụ đề. Ở lần nghe đầu bạn hiểu được bao nhiêu? Một tuần sau quay lại với video đó và thử lại để xem mức độ hiểu của bạn có nâng cao được không.
Mẹo: Khi bạn học từ mới, hãy cố gắng nhóm chúng lại với các từ khác được sử dụng trong ngữ cảnh tương tự. Sử dụng mind maps [sơ đồ tư duy] là một ý hay. Để giúp bạn thực hành liên kết từ vựng tiếng Anh.
3. Phát hiện “biển chỉ dẫn”
Giống như đèn giao thông trên đường, trong tiếng Anh luôn có những biển chỉ dẫn bằng ngôn ngữ. Giúp chúng ta theo dõi những gì chúng ta đang nghe. Những từ mang ý nghĩa liên kết các ý tưởng, giúp chúng ta hiểu người nói đang nói về điều gì. Họ đang đưa chúng ta đi đâu trong câu chuyện. Những từ ngữ mang tính liên kết như vậy sẽ đặc biệt quan trọng trong các bài thuyết trình và bài giảng tiếng Anh.
Thực hành: Hầu hết các giáo trình tiếng Anh giao tiếp đều đi kèm với một đĩa CD và có phụ đề. Hãy tìm một ví dụ về bài thuyết trình kinh doanh hoặc bài giảng. Xem bạn có thể xác định được bao nhiêu cụm từ chỉ dẫn [nghe nhiều lần nếu cần thiết]. Sau đó kiểm tra lại với phần phụ đề.
Mẹo: Phân loại các nhóm “từ liên kết” theo chức năng của chúng Tiếp tục thêm các từ mới bạn bắt gặp trong bài. Đừng quên ghi lại vào sổ tay tiếng Anh của mình. Các từ bạn học được trong hội thoại tiếng anh.
4. Lắng nghe chi tiết
Tương tự, khi nghe chi tiết, bạn chỉ quan tâm đến một loại thông tin cụ thể. Có thể là một con số, cái tên hoặc đối tượng nào đó. Bạn có thể bỏ qua bất cứ điều gì không liên quan. Trong bài kiểm tra nghe, nếu bạn được yêu cầu ghi lại tuổi của một người. Hãy lắng nghe các từ liên quan đến tuổi [old, young, year, date of birth, v.v…]. Hoặc một con số cụ thể đại diện cho tuổi của người đó. Nếu đó là một cuộc trò chuyện, bạn có thể nghe ai đó bắt đầu một câu hỏi với cụm “How old…? trong tiếng anh giao tiếP trở thành công dân toàn cầu.
Thực hành: Chọn một loại thông tin chi tiết mà bạn muốn nghe. Hoặc xem các chương trình có thông tin đó. Ví dụ: bạn có thể nghe bản tin thời tiết để biết từ vựng về thời tiết. Hoặc theo dõi tin tức thể thao để nhận các kết quả thể thao mới nhất.
Mẹo: Nếu bạn đang làm bài kiểm tra, hãy lướt qua các câu hỏi, gạch chân. Những từ quan trọng và quyết định loại thông tin nào bạn cần xác định trong bài nghe.
5. Đoán nghĩa
Hãy tưởng tượng bạn là một khách du lịch ở một đất nước xa lạ. Trong một nhà hàng, bạn đưa thẻ tín dụng ra để thanh toán hóa đơn. Nhưng người phục vụ dường như nói điều gì đó để xin lỗi bạn. Mặc dù không hiểu lời anh ta nói, nhưng bạn có thể kết luận rằng nhà hàng không dùng thẻ tín dụng. Thay vào đó bạn cần thanh toán bằng tiền mặt.
Đây là kỹ thuật đoán nghĩa: sử dụng manh mối và kiến thức có sẵn về một tình huống để tìm ra ý nghĩa của những gì chúng ta nghe thấy. Bằng kỹ thuật này, chúng ta có thể xác định được mối quan hệ giữa người nghe và người nói mà không cần phải trực tiếp nói tiếng anh ra. Ví dụ một đoạn hội thoại tiếng anh như sau:
A: Tom, did you do your homework?
B: I did, sir, but the dog ate it.
A: That’s a terrible excuse. You’ll never pass your exam if you don’t work harder.
Thực hành: Tìm một video clip trên Youtube của chương trình truyền hình nổi tiếng, ví dụ như “Friends”. Không xem hình mà lắng nghe các cuộc đối thoại xem bạn có thể suy luận bao nhiêu về những gì đang diễn ra, ai đang nói và mối quan hệ của họ là gì?
Mẹo: Lần tới khi nghe một từ mà bạn không hiểu, hãy thử đoán nghĩa của nó bằng cách sử dụng bối cảnh hoặc tình huống. Đừng lo lắng nếu lần đầu tiên bạn không hiểu từ đó vì cũng giống như với mọi thứ trong cuộc sống, bạn càng luyện tập nhiều, bạn càng nhận được nhiều hơn.
Tổng kết
Những mẹo luyện nghe tiếng Anh trong tiếng anh giao tiếp vừa được A+ English giới thiệu ở trên không hoạt động độc lập với nhau. Nếu mẹo dự đoán nội dung là một kỹ năng được sử dụng trước khi nghe thì những mẹo khác cũng cần được kết hợp sử dụng đồng thời để người học đạt được kết quả tốt nhất khi nghe tiếng Anh.
Có hai phương pháp luyện nghe tiếng Anh: nghe bắt từ khóa và nghe theo cụm. Trong phạm vi bài viết, mình chia sẻ về phương pháp nghe bắt từ khóa cho những bạn ở trình độ căn bản và khá.
Kỹ thuật nghe bắt từ khóa dựa trên nguyên lý về "rhythm" trong phát âm tiếng Anh, người nói thường chỉ làm rõ những từ có nghĩa [content words] - hay từ khóa. Do đó, khi nghe và tập trung vào từ khóa, về cơ bản bạn sẽ hiểu được chính xác người nói muốn nói gì.
Ví dụ, khi nghe "I'm going home to have dinner with my mom", người ta sẽ nói rõ các từ "GOing, HOME, HAVE, DINner, MOM". Khi nghe các từ này, với một vốn ngữ pháp tốt, bạn hoàn toàn có thể "lắp ghép" lại thành một câu với nghĩa hoàn chỉnh.
Điều này làm mình liên tưởng tới kỹ năng "skimming" và "scanning" trong đọc. "Skimming" thường được hiểu là việc đọc một hoặc hai câu đầu của mỗi đoạn, vì thường đây sẽ là câu mang ý chính của cả đoạn [paragraph]. Trong khi đó, "scanning" có nghĩa là lướt qua những từ khóa để tìm hiểu nội dung chi tiết.
Vấn đề của nhiều người học tiếng Anh khi "skimming" và "scanning" là lướt qua các từ khóa, sau đó không thể liên kết nội dung để hiểu ý chính của bài. Vấn đề này cũng giống người học nghe khi bắt "keywords". Họ bắt được một vài từ, nhưng không thể liên kết được các từ thành các cụm có ý nghĩa. Và khi gặp khó khăn như vậy, họ thực sự gặp vấn đề trong nghe hiểu. Vấn đề nằm ở đâu?
Ngữ pháp
Phương pháp luyện nghe bắt từ khóa cực kỳ hiệu quả với những người ở trình độ căn bản bởi "giảm tải" đáng kể những thông tin gây nhiễu cho người học. Thay vì não phải nạp và phân tích chín từ [I'm going home to have dinner with my mom], người nghe chỉ cần phân tích năm từ [going, home, have, dinner, mom].
Tuy nhiên, nếu không thể liên kết năm từ trên thành một câu, mọi nỗ lực đều chẳng có ý nghĩa gì. Phương pháp này còn yêu cầu khả năng liên kết từ thành một cụm liên quan tới ngữ pháp. Nó giống như một bài tập ngữ pháp mà chúng ta học từ thời phổ thông: cho từ khóa và viết thành câu có nghĩa.
Đọc và nghe
Sự khác biệt lớn nhất giữa đọc và nghe là quá trình giải mã [decode]. Khi đọc, chúng ta giải mã bằng mắt; còn khi nghe, chúng ta giải mã bằng tai. Khi đọc, chúng ta giải mã ký tự; nghe là âm thanh.
Vì khác biệt đó, nghe thường là kỹ năng khó hơn so với đọc. Bạn chỉ có một cơ hội, một quỹ thời gian hữu hạn để phân tích ý nghĩa từ câu của người nói. Khi đọc, bạn có thể dừng lại, tra từ điển, hỏi người khác để hiểu được nghĩa của từ. Do đó, khi học ngữ pháp, mình đánh giá "đọc" sẽ dễ dàng hơn nhiều so với "nghe".
Vậy, kỹ năng đọc sẽ giúp gì cho kỹ năng nghe?
Khi đọc, bạn sẽ đối diện với rất nhiều cấu trúc ngữ pháp, và đây là phương pháp học ngữ pháp chuẩn và tự nhiên nhất. Ngữ pháp ở đây không phải là các bài kiểm tra ngữ pháp ở trường, mà là bạn biết cách các từ sắp xếp với nhau để tạo thành nghĩa. Ngữ pháp là nền tảng để chúng ta có thể giao tiếp với nhau hiệu quả.
Ngữ pháp trong bài đọc phức tạp hơn nhiều so với bài nghe. Do đó, nếu nắm được ngữ pháp qua việc đọc thật nhiều, về cơ bản bạn có thể "giải mã" các từ khi nghe được từ khóa.
Trong lớp luyện nghe, sau mỗi bài nghe mình đều cung cấp "transcript" của bài nói, và các "transcript" này là một dạng bài đọc. Do đó, với những bạn nghe chưa tốt, một trong những nhiệm vụ quan trọng là "phân tích" các bản "transcript" này để tìm ra các cấu trúc ngữ pháp.
Khi học như vậy, bạn có thể bổ sung vốn ngữ pháp thông qua việc nghiên cứu "transcript". Khi ngữ pháp đã đủ "chắc", bạn có thể nhanh chóng "chuyển thể" từ khóa: "going, home, have, dinner, mom" thành câu hoàn chỉnh: "I'm going home to have dinner with my mom". Đây là mấu chốt của kỹ năng nghe bắt từ khóa.
Quang Nguyen