So sánh nho giáo thời lý với thời trần

Là một khái niệm mang tính tổng hợp dùng để chỉnhững đặc trưngvăn hóacủa hai triều đại quân chủ nối tiếp nhau tronglịch sử Việt Nam.Nhà Trầndưới bàn tay dàn xếp khôn ngoan củaTrần Thủ Độđã soán ngôinhà Lýmột cách tương đối yên bình, rồi sau đó tiếp tục cuộc thanh trừng hệ thống các thành viên tronghoàng tộc họ Lý. Tuy nhiên, phần lớn di sản văn hóa chính trị thời Lý được triều Trần kế thừa nguyên vẹn đồng thời ở một số lĩnh vực có sự phát triển hoàn thiện vượt bậc hơn so với thời Lý. Một đặc điểm của văn hóa thời Lý–Trần là tinh thần khai phóng, khoan hòa, cởi mở, ý thức dân tộc và dân chủ phát triển ở một tầm cao hơn hẳn các thời đại trước đó trong lịch sử Việt Nam.Nho giáothời Lý–Trần dần tăng ảnh hưởng của nó trong xã hội nhưng vẫn chưa đủ sức để giành vị thế độc tôn như từ thờiLê sơtrở đi. Trong khi đó,Phật giáotừ từ mất vị thế đứng đầu vào tay Nho giáo nhưng vẫn có một vai trò nổi bật trong đời sống tư tưởng của cả tầng lớp cai trị cũng như dân thường. Đây là những đặc điểm gần như không thấy lặp lại ở những thời kỳ sau thời đại Lý–Trần, ngoại trừ có thể là giai đoạn cầm quyền tương đối ngắn củanhà Mạctrong giai đoạn đóng đô ởThăng Long, đặc biệt là thời thịnh trị của triều Mạc [xem chi tiết hơn ở bài viết về thời đạivăn hóa Lê–Mạc].

Văn hóa Lý–Trần là một trong những giai đoạn phát triển đỉnh cao trong lịch sử văn hóa của Việt Nam. Về nhiều mặt thì văn hóa thời Lý–Trần là nền tảng khởi đầu mang tính định hình thực sự cho văn hóa truyền thống củaViệt Nam thời tự chủsau cảngàn năm Bắc thuộcvà là hình mẫu để các triều đại quân chủ Việt Nam sau này lấy để soi chiếu, sửa đổi về giáo dục, khoa cử, tôn giáo tín ngưỡng, chính trị, quân sự, văn học nghệ thuật,…

Nghiên cứu về văn hóa thời đại Lý–Trần ở Việt Nam trong nhiều năm phần lớn thiên về những mặt được xem là tích cực, đáng để ca ngợi nhưng không nhiều nghiên cứu mang tính phê bình một cách hệ thống.[1]Một ví dụ mang tính phê phán nghiêm túc về thời đại này là khái niệm “ảo ảnh Lý Trần” do tác giảNguyễn Gia Kiểngđưa ra trong cuốn sáchTổ quốc ăn năn[xuất bản lần đầu ở Paris năm 2001], dù đây không phải là cuốn sách mang tính học thuật về riêng thời đại này.[2]

thời lí
–Năm 1070 lậpVăn Miếu ở Thăng Long thờ Khổng Tử ,dạy con vua học .
– Năm1075 mở khoa thi đầu tiênđể chọn quan lại .
– 1076 mở Quốc tử giámcho con em quý tộc học , trường đại học đầu tiên của Việt Nam .
– Học Nho học, và chữ Hán , bài thơ “Nam Quốc Sơn Hà” của Lý Thường Kiệt .
– Giáo dục và thi cử còn hạn chế vìviệc học chỉ giành cho con emvua, quan , nhà giàu .
–Phật giáo phát triển :do các nhà sưcó học được triều đình và nhân dân tôn trọng.

thòi trần

Giáo dục phát triển hơn thời Lý
– Quốc tử Giám mở rộng, đào tạo con em quan lại, quý tộc.
– Lộ, phủ, kinh thành có trường công.
– Các kì thi quốc gia được tổ chức đều để chọn nhân tài.
* Sử học
Quốc sử viện do Lê Văn Hưu đứng đầu; 1272 Đại Việt Sử Ký ttoàn thư do Lê Văn Hưu biên soạn là bộ sử đầu tiên.
* Quân sự: Binh thư yếu lược của Trần Hưng Đạo.
* Thiên văn: có Đăng Lộ, Trần Nguyên Đán.
* Y học: có Tuệ Tĩnh nghiên cứu thuốc nam.
* Nghiên cứu súng thần cơ, thuyền chiến có Hồ Nguyên Trừng.