Từ lúc “trình làng” đến nay đã hơn nửa thế kỷ, song vở dân ca kịch bài chòi “Thoại Khanh – Châu Tuấn” vẫn để lại cảm xúc bùi ngùi, sâu lắng đối với những ai đã từng xem vở diễn kinh điển này.
Tìm về ký ức Ngày trước, người dân ở khắp làng trên, xóm dưới chong đèn đi xem vở dân ca kịch bài chòi “Thoại Khanh – Châu Tuấn”. Đây là vở diễn được đánh giá là kinh điển của nghệ thuật bài chòi, đi vào lòng người một cách nhẹ nhàng, sâu lắng. Kịch bản “Thoại Khanh – Châu Tuấn” do Nguyễn Tường Nhẫn sáng tác dựa trên câu chuyện dân gian đậm chất nhân văn, thấm đượm tình nghĩa vợ chồng thủy chung, son sắt giữa Thoại Khanh – Châu Tuấn và tấm lòng hiếu thảo của nàng dâu đối với mẹ chồng… Vở diễn này ra đời đánh dấu sự thành công ngoài mong đợi của nghệ thuật bài chòi từ dân gian lên chuyên nghiệp.
Vợ chồng nghệ sĩ Trịnh Công Sơn trong vở diễn “Thoại Khanh – Châu Tuấn”. ẢNH: NVCC
Cụ ông Hồng Mão [90 tuổi] hiện ở phường Trần Phú [TP.Quảng Ngãi], nguyên là cán bộ Đài Tiếng nói Việt Nam và Đài Phát thanh giải phóng A, cho biết: Sau Hiệp định Giơ-ne-vơ, Đoàn Tuồng Liên khu 5 tập kết ra Bắc, năm 1957 đổi tên là Đoàn Dân ca kịch bài chòi Liên khu 5. Đoàn đã mang vở “Thoại Khanh – Châu Tuấn” đi biểu diễn khắp miền Bắc. Ngày ấy, tại Nhà hát Lớn Hà Nội mỗi khi biểu diễn vở “Thoại Khanh- Châu Tuấn”, có rất đông khán giả đến xem, ai cũng cảm động rơi nước mắt. Tại Hội diễn sân khấu toàn quốc năm 1957, vở kịch “Thoại Khanh – Châu Tuấn” đạt giải cao. “Ngày ấy, tôi thu vở “Thoại Khanh – Châu Tuấn” rồi phát lại trên đài cho người dân nghe. Cốt truyện đã hay, thể hiện dưới hình thức bài chòi càng thêm mùi mẫn, đặc biệt qua giọng ca của chị Lệ Thi thì càng mê. Hơn 60 năm trôi qua giờ tôi vẫn nhớ như in cảm xúc ngày đầu xem vở diễn đặc sắc này”, cụ Hồng Mão nhớ lại.
Nhắc đến vở “Thoại Khanh – Châu Tuấn” thì phải kể đến Nghệ sĩ nhân dân [NSND] Lệ Thi, nữ nghệ sĩ nổi tiếng quê Quảng Ngãi, hiện đang sinh sống tại TP.Hồ Chí Minh. Nghệ sĩ nhân dân Lệ Thi thành công trên lĩnh vực sân khấu tuồng và dân ca kịch bài chòi. Nhiều người khi gặp NSND Lệ Thi, quen gọi là Thoại Khanh, bởi bà đã thành công mỹ mãn với vai diễn này. Tại hội diễn sân khấu toàn quốc trong năm đầu tiên kịch bản này “trình làng”, trong vai Thoại Khanh, Lệ Thi đã đoạt giải diễn viên xuất sắc.
“Tôi trưởng thành từ kịch bản Thoại Khanh – Châu Tuấn, thầy Nguyễn Tường Nhẫn phổ tất cả các làn điệu vào đây rất hợp tình, hợp lý, bổ sung cho bài chòi hết sức phong phú về làn điệu, diễn viên biểu diễn súc tích bởi vì nội dung quá hay”.
Nghệ sĩ TRỊNH CÔNG SƠN
Mong được tái hiện vai diễn Các diễn viên từng tham gia vở dân ca kịch bài chòi “Thoại Khanh- Châu Tuấn” đều giữ vẹn nguyên cảm xúc lắng đọng, hào hứng, hết mình trong vai diễn. Nghệ nhân ưu tú Trần Tám, Giám đốc Nhà Văn hóa Lao động tỉnh, chia sẻ: “Vở Thoại Khanh – Châu Tuấn đã chạm đến trái tim của cả diễn viên và khán giả, thế nên sống mãi với thời gian. Khi ở Đoàn Ca kịch Nghĩa Bình, tôi là nhạc công, cả chục năm trời cùng với đoàn đi khắp nơi biểu diễn vở “Thoại Khanh – Châu Tuấn”. Bài này rất khó đàn, nhưng khi đã nhập tâm thì mê lắm. Qua nhiều thế hệ diễn viên, ai cũng mê kịch bản này”. Cũng với vở diễn “Thoại Khanh- Châu Tuấn”, vợ chồng nghệ sĩ Trịnh Công Sơn [Giám đốc Trung tâm Bảo tồn và phát huy nghệ thuật dân ca bài chòi và hát hố Quảng Ngãi] đã đi khắp nơi biểu diễn phục vụ khán giả. Nghệ sĩ Trịnh Công Sơn trong vai Châu Tuấn, còn vợ ông là Trần Thị Mỹ Lệ trong vai Thoại Khanh. Ông Sơn cho hay: Năm 1977, khi chúng tôi công tác ở Đoàn Ca kịch Nghĩa Bình thì bắt đầu luyện tập vở “Thoại Khanh – Châu Tuấn”, đi đến đâu biểu diễn cũng được khán giả nhiệt liệt hưởng ứng. Phải nói đây là kịch bản khuôn mẫu cả về tình tiết, nội dung, tính nhân văn, về con người, cái hay, cái đẹp để tiến tới chân – thiện – mỹ, tất cả đều hội tụ ở kịch bản Thoại Khanh – Châu Tuấn”. Cách đây không lâu, nghệ sĩ ưu tú Trần Tám đã dàn dựng trích đoạn Thoại Khanh dắt mẹ đi xin ăn để tìm chồng, diễn viên Kiều Oanh trong vai Thoại Khanh, Thái Bình trong vai Châu Tuấn. Trích đoạn này gợi lại trong khán giả cảm xúc bùi ngùi, lắng đọng khi xem vở diễn cách đây mấy mươi năm. Một số diễn viên trẻ mong muốn được thử sức mình với các vai diễn trong vở “Thoại Khanh- Châu Tuấn” một cách trọn vẹn như trong kịch bản của tác giả Nguyễn Tường Nhẫn, một phần vì đam mê nghệ thuật, đồng thời cũng là góp phần gìn giữ bài chòi, đưa loại hình nghệ thuật đặc sắc này đến gần hơn với công chúng.
PHƯƠNG LÝ
.Nguồn: Baoquangngai.vn
[PLVN] -Thoại Khanh – Châu Tuấn là chuyện cổ Nam Bộ nổi tiếng, tác phẩm này đã được chuyển thể thành nhiều hình thức sân khấu biểu diễn như hát bài chòi, hát bội, hát tuồng, cải lương, ca kịch… Chuyện về nàng Thoại Khanh đã lay động trái tim nhiều thế hệ về sự hiếu thảo, trung trinh của người phụ nữ Việt…
“Đàn kêu lóc thịt cánh tay, vừa nuôi tử mẫu, chàng hay chăng chàng”
Truyện Nôm Việt Nam khuyết danh Thoại Khanh – Châu Tuấn, được nhân dân đặc biệt ưa thích. Chuyện kể về Thoại Khanh, một người phụ nữ xinh đẹp, có tài văn chương, tiết nghĩa là người vợ hiền, dâu thảo. Năm nọ, chồng nàng Châu Tuấn do khước từ hôn ý Công chúa mà bị đày đi sứ 17 năm, phải chịu cảnh “hôn nhân ép buộc” với công chúa lữ quốc. Ngày đêm, nơi cung điện nhưng lại chịu cảnh ‘cầm giam”, hằng mong thương nhớ nơi quê nhà.
Bạn đang xem: Mãi Nhớ Thoại Khanh Châu Tuấn
Thương nhớ Châu Tuấn, Thoại Khanh và mẹ chồng lên đường đi tìm Châu Tuấn, băng qua những rừng sâu, nước độc. Trên đường lưu lạc, đói rách, nhưng con dâu vẫn chăm chút, “nhường cơm sẻ áo” cho mẹ chồng. Khi mẹ tuổi già, sức lực kiệt quệ vì đói, Thoại Khanh đã quyết định “lóc thịt” cho mẹ ăn nơi rừng thẳm. Phân cảnh này cảm động nhất câu chuyện, cũng là hành động thể hiện tấm lòng hiếu thảo, quên đi sinh mạng của Thoại Khanh.
| Tác phẩm Thoại Khanh- Châu Tuấn |
“Hay tui lóc thịt mình cho mẹ ăn đỡ dạ” – câu nói đầy chua xót nhưng thể hiện sự hiếu thảo, không ngần ngại hi sinh cả tính mạng để cứu mẹ chồng. Dù phải cắt đi một phần máu thịt nhưng Thoại Khanh vẫn làm. Khoảnh khắc quan trọng quyết định đến sinh mạng mẹ chồng, nàng dâu không chần chừ quyết định. Thoại Khanh thất thanh trong đau đớn, đổi lại mẹ chồng nàng đã tỉnh lại. Có lẽ, trong giây phút ngắn ngủi đấu tranh tâm lý, lòng hiếu thảo đã chiến thắng tất cả những nỗi đau, sự sợ hãi tột cùng.
Thế rồi, khi hai mẹ con đi qua ngôi miếu Ác Thần, nàng bị đòi đôi mắt “ngọc” để đổi lấy mạng sống của mẹ chồng, thì nàng đã không do dự mà đồng ý hiến dâng. Nàng nói: “Tôi sẽ hiến dâng đôi mắt tôi cho ngài thỏa lòng mong dạ. Xin đừng giết mẹ chồng tôi, người đã chịu khổ đau qua tháng năm dài… Ác Thần ơi đôi mắt tôi xin dâng hiến cho ngài, đừng sát chi bà lão đã xa trời gần đất”.
Có thể nói, trong những khoảnh khắc nguy nan nhất, Thoại Khanh vẫn giữ trọn lòng hiếu nghĩa với mẹ chồng. Nếu lần trước cắt đi phần da thịt, thì lần này là đánh đổi cả đôi mắt quý giá. Dù có thể nàng sẽ không còn nhìn thấy mặt trời, dù mẹ chồng có thể đã “gần đất xa trời”, nhưng Thoại Khanh một lòng cứu mẹ. Không ngại hiến dâng bất cứ thứ gì thuộc về bản thân để đổi lấy mạng sống mẹ chồng. Bởi hơn ai hết, nàng hiểu tấm lòng người mẹ đang khắc khoải ngày đêm những mong đoàn tụ với con trai, cũng như nàng thương nhớ người chồng nơi xa xứ. “Lo cho mẹ chồng phận dâu con nào xá, chỉ mong một ngày mẹ tìm gặp Châu lang cho mẹ con đoàn tụ”...
Xem thêm: Hướng Dẫn Công Thức Cách Làm Xoài Lắc Chua Ngọt Hấp Dẫn, Cách Làm Xoài Lắc Đơn Giản
Có lẽ vì thế, người xưa cho tới muôn đời hậu thế sau này mãi cảm kích tấm lòng hiếu kính, phi thường của nàng. Dù chồng bị đày xa xứ, người vợ ở nhà vẫn hết lòng tận tụy vì mẹ chồng, không quản ngại sương gió đoạn trường đưa mẹ đi viễn xứ tìm con…
Giữa mùa Vu Lan báo hiếu
Giữa mùa Vu Lan tháng 7, người người lại nhắc nhở về chữ “hiếu” đối với ông bà, cha mẹ của con cái. Đâu đó, mọi người nhắc về Bồ tát Mục Kiền Liên cứu mẹ, một câu chuyện Phật giáo truyền thống đề cao chữ “hiếu” của con cái với công ơn sinh thành. Với chuyện Thoại Khanh, sẽ có ít người biết đến câu chuyện này, nhưng vẫn là “cổ tích” đẹp, thiêng liêng về chữ “hiếu” giữa đời thường giản dị, mộc mạc, thuần hậu…
Soi chiếu vào cuộc sống hiện đại hôm nay, khi chúng ta đang vội vã sống, vội vã lo cơm áo, gạo tiền, mỗi người có cách báo hiếu khác nhau. Tuy nhiên, đa phần việc hiếu nghĩa với cha mẹ nay đã khác xưa. Đôi khi, có phần bị xem nhẹ, bị biến đổi hoặc thực hiện nhiều hình thức. Hoặc đáng buồn hơn là con người hiện đại xem việc báo hiếu là nghĩa vụ, chỉ cần đưa “vài ba trăm triệu” cho bố mẹ tiêu là hiếu. Chứ ít ai lắng nghe tâm tư, tình cảm của họ, hay đơn giản chỉ bữa cơm gia đình trong ngày Vu Lan, một lời hỏi han động viên quan tâm cũng là “hiếu”…
Trở lại huyền tích xưa, có lẽ, phân đoạn “lóc thịt cho mẹ ăn” của Thoại Khanh là cảnh lấy nước mắt người xem nhiều nhất. Vì xem đến đây, ai cũng sẽ xót xa và cảm phục tấm lòng của người con dâu Thoại Khanh. Thế nhưng, dẫu sao đây cũng chỉ câu chuyện nôm, chúng tôi không “cổ súy” việc báo hiếu của xã hội như trong tích truyện. Thực tế, hình tượng sân khấu đều đã được ước lệ hóa để thêm phần nghệ thuật đối với việc biểu diễn.
Tuy nhiên, có thể xem câu chuyện hiếu thảo của Thoại Khanh như một sự đặt để của nghệ thuật, khi chúng ta xem lại, nhớ và soi chiếu bản thân với cuộc sống đương đại. Phẩm chất của Thoại Khanh, Châu Tuấn đã cảm hoá cả hai vị vua và hai nàng công chúa. Châu Tuấn được lên ngôi vua, sống sung sướng cùng Thoại Khanh và hai người vợ thứ con Tề vương và Tống vương.
Cũng như cách những nhân vật cảm hóa khán giả suốt nhiều năm trên sân khấu kịch. Trong ký ức nhiều người, Thoại Khanh là vở diễn huyền thoại của sân khấu Tuồng – Cải lương Nam Bộ. Và có một Thoại Khanh khác, thiêng liêng, là biểu tượng tấm lòng hiếu kính mẹ cha, trọn vẹn trinh nghĩa của nàng dâu hiếu thảo, của người vợ thủy chung…
Chờ đợi Thoại Khanh quay trở lại
Ngày nay, nếu ai yêu thích vở Thoại Khanh - Châu Tuấn sẽ khó tìm được một tài liệu đầy đủ, hoàn chỉnh của tác phẩm sân khấu này. Gần nhất là năm 2011, tại sân khấu kịch TP. Nha Trang, vở diễn Thoại Khanh -Châu Tuấn chính thức được phục dựng phục vụ khán giả sau hơn 20 năm. Ngoài ra, còn các bản ghi hình đã cũ của Đài Truyền hình Vĩnh Long, của Đoàn Cải lương với sự nhập vai của nghệ sĩ Cẩm Thu… Các bản thu đa số đều đã cũ, chất lượng đài từ, hình ảnh không được tốt nên khó trong việc thưởng thức nghệ thuật của công chúng, như đã từng có trong kí ức đẹp của nhiều thế hệ.
Nhiều độc giả lớn tuổi, khi được hỏi về vở diễn này đều thể hiện sự mong mỏi sẽ được xem bản phục dựng hoàn chỉnh vở kinh điển này trên sân khấu Tuồng - Cải lương. Và hơn thế, mỗi mùa Vu Lan họ có thể được thưởng thức trong mỗi mái nhà của mình. Thoại Khanh không chỉ là câu chuyện về đạo hiếu, đó còn là ứng xử gia đình, là sự chung thủy của vợ chồng, tình yêu của mẹ dành cho con vô bờ bến. Khi mà trong xã hội hiện đại, người ta bức bối nhiều với phim ảnh khắc họa quá nhiều tiêu cực “mối quan hệ mẹ chồng - nàng dâu”, thì Thoại Khanh Châu Tuấn là tác phẩm hiếm hoi thể hiện nhân văn tình cảm dâu con trong nhà.
Vở diễn được phục dựng mới so với nguyên bản đã có nhiều chi tiết được thay đổi để phù hợp với bối cảnh xã hội hiện đại. Ví dụ như trong cảnh Thoại Khanh cắt thịt ở cánh tay mình để cứu đói cho mẹ chồng trên đường lưu lạc giữa chốn rừng sâu, thì đến lần phục dựng này, cảnh trên đã được đạo diễn chủ động lược bỏ. Thay vào đó là lời tường thuật của Thoại Khanh với Xích Phạm để diễn tả sự việc. Có thể sự thay đổi này để đáp ứng thị hiếu thẩm mỹ của khán giả hôm nay. Tuy nhiên, với rất nhiều người đã từng yêu mến vở Thoại Khanh - Châu Tuấn thì chi tiết trên như một điểm nhấn thể hiện đạo làm dâu vẹn tròn chữ hiếu với mẹ chồng.
Dẫu vậy, tấm lòng Thoại Khanh vẫn là ánh sáng đẹp đủ để chúng ta ngẫm nghĩ, chiêm nghiệm khi thưởng thức vở kịch kinh điển này. Đặc biệt, trong dịp Vu Lan báo hiếu, mọi người đặc biệt nhắc nhở về sự hiếu kính cha mẹ, ông bà thì câu chuyện về lòng hiếu thảo, lại là của người con dâu, không hề “khác máu tanh lòng” được chờ đợi hơn bao giờ hết. Dù chỉ là bữa cơm nhỏ ấm áp cùng nhau bên người thân, cùng nhau thưởng thức nghệ thuật, cũng đủ để nhắc nhở những người hiện đại về những giá trị vĩnh cửu của gia đình… Mượn lời nàng Thoại Khanh trong vở diễn, như nhắc nhở chúng ta về sự hiếu thảo với ông bà, cha mẹ:
“Nước non trải mấy thu đông/ Con dám đâu bất hiếu mà phụ công sinh thành”.
Dù vở diễn đã khép lại tấm màn nhung lần cuối cách đây đã hàng chục năm. Câu chuyện nôm dân gian lưu truyền đã xa xôi lắm và dẫu một số chi tiết đã không còn phù hợp với cuộc sống hiện đại, nhưng tấm lòng hiếu thảo của Thoại Khanh vẫn là một câu chuyện đẹp, cảm động, nhắc nhở chúng ta về chữ hiếu sinh ở đời…